Ustelkeria

Dibulgazioa

Zer da ustelkeria? Euskaltzaindiaren definizioa: Kargudun edo enplegaturen batek, bere egoeraz zilegi ez den moduan baliatuz, diru edo onuren truke, inoren mesedetan aritzeari amore ematea.

Azken urteotan ustelkeriari buruz plazaratu diren hainbat ikerketaren emaitzak emango ditut gaian murgiltzeko. Duela gutxi plazaratu dira ikerketok, eta haiei esker, ondo jabetuko gara kontuaren garrantziaz.

1. irudia: Herrialde guztietan, garai guztietan eta erregimen politiko guztietan gertatzen da ustelkeria.

Lehenik, Tarek Jaber-Lópezen taldeak oso ikerkuntza lan interesgarria egin zuen 2015ean Castellóko Unibertsitatean. Erakunde horretako 93 borondatezkorekin lan egin dute, tartean 47 emakume. Parte hartzaileen erreakzio psikologikoak antzemateko, eroankortasuna neurtzen dute larruazalean. Izan ere, eroankortasun hori goraka doa, izerdiaren kantitatearekin batera.

Parte hartzaileei, aukera ematen zaie eraikuntza-enpresei herri-lanerako kontzesioa emateko epaimahaian parte hartzeko. Bi enpresetako batek eroskerian erortzeko aukera ematen die, dirua eskaintzen baitie borondatezkoei. Diru hori, aurrekontutik hartuko da, eta beraz, herri-lanak berak kalitate txarragoa izango du. %82ak, onartzen du eskaintza, baina aurretik esaten bada ikuskatzaile bat egongo dela eta irregulartasunak egonez gero zigorra egongo dela, %44ak baizik ez du onartzen dirua. %56ak ez du onartzen beraz. Lasaigarria da nonbait inongo kasuan ere onartzen ez duen %18 hori.

Ikertzaileek larruan zeharreko eroankortasunaren bidez neurtzen zituzten parte hartzaile hauen zirrarak, eta aurkitu zuten eskaintza onartu ez zutenak estresatuta zeudela uko egin zutelako. Alegia, lasaigarriagoa eta errazagoa da diru-eskaintza onartzea, eta ustela izatea ez da hain mingarria. Batek esan zuen giza espezieak bere izaera biologikoan baduela joera bat, berarentzat eta bere gertukoentzat ahalik eta baliabide gehien lortzeko. Agian horregatik azaltzen dira hainbeste senide ustelkeria kasuetan.

Beatriz López Varcárcelek eta bere lankideek plazaratu zuten bigarren ikerkuntza, Universidad de Las Palmasen ari zirelarik. Udal mailako ustelkeria kasuen zehaztapen guztiak bildu zituzten, 2001-2010 tarteko datu-base bat osatzeko. Udalen toki eta ekonomia-ezaugarriak ere bildu zituzten.Datuen estatistika-analisiak eginda, aurkitu zuten ustelkeriarik gabeko udal batean, %3.1 igotzen direla ustelkerian erotzeko probabilitateak, inguruko zonaldean ustelkeria duen udal bakoitzeko. Era berean, esan beharrekoa da ustelkeria-salaketek %6.7 egiten dutela gora, inguruko zonaldean ustelkeria duen udal bakoitzeko. Horrela ba, bigarren joera honen alde egin behar dugu, Castellón aurkitu zutenaren arabera hori latzagoa bada ere.

Itzul gaitezen bada hasierara. Herrialde guztietan, garai guztietan eta erregimen politiko guztietan gertatzen da ustelkeria. Esan bezala, norberak bere onura eta bere senideen eta gertukoen onura lortu nahi du. Aberatsagoak diren herrialdeetan, ustelkeria motelagoa da, hobeto kontrolatuta daudelako kontuak eta batez ere aurrekontuak, polizia eta epaile-sistemaren aldetik. Horrelako herrialdeetan aurkitzen denean, maila apalagoko ustelkeria izaten da: talde txikiak, senitartea, lagunak eta gertuko taldeak. Hori dela eta, oso ohikoa da udal mailako ustelkeria.

2. irudia: Egindako ikerketen arabera, ustelkeria kasuetan PSOEren alderdiaren botoek %2raino egin dezakete behera, baina PPren kasuan, %3ra igo daitezke.

Milaka urtean zehar talde ez oso handietan elkartu gara, eta senitarteetan edo tribuetan jarraitzen dugu nonbait, baina egun ez daude hain argi joera horren abantailak. Gure gizartea oso handia da eta kontrolaezina, eta egun nekez uztar daitezke gizarte mailako kontuak eboluzioaren ikuspegiarekin. Zerbait egin daiteke ordea hezkuntza eta legegintzaren bidez, bai eta polizia eta epaitegien bidez. Gogoratu beharrekoa da ordea, arestian aipatu den bezala, zintzo jokatzeak estres-eraginak dakartzala.

Ustelak argi erakusten du biziraupen eta ugalketa-baliabideen bila dabilela. Gizarte garatuetan, oso garrantzitsua da gizarte maila, baliabide horiek lortzeko unean. Besteak beste, maila horrek aukera ematen du zigorrari ihes egiteko, eta zigorra bera atzeratzeko. Gainera, hiritar ustelaren izaera psikologikoa ere kontuan hartzekoa da, ustelak ez baitira izaten ez elkartasun handikoak, ez enpatia handikoak ere. Areago, ustel daudenek maiz uste dute ez direla inoiz harrapatuak gertatuko.

Ustezko egoera batean, pentsa dezakegu demokrazia sistemetan, zigor bat jasango dutela hiritar ustelek hauteskundeetan. Palmako Unibertsitateko Juan Luis Jimenez ikertzaileak azpimarratzen du 1999-2001 tartean 200dik gorako ustelkeria kasuak joan direla epaitegietara, eta hala ere, horrek nekez eragin diela hauteskundeei. Areago, badirudi ustelkeria saritua gertatzen dela hainbat udaletan.

Ustelkeria-salaketa hartu duen alderdiak %9-%11.8 jaitsiera jasan du 2003 eta 2011ko udal-hauteskundeetan. Udal gehienetan baina, boto kopuruek bere horretan jarraitzen dute. Zenbait kasutan, kopuruek behera egin dute, baina badira era berean gora egiten dutenetakoak.

Jimenezek bibliografian ikusi du zenbaitetan %4ko jaitsiera gertatu dela, eta hedabideek bereziki erreparatzen badiote udal jakin bati, %14ko jaitsiera ere gerta daitekeela. Bitxia da baina ustelkeria kasuetan PSOEren alderdiaren botoek %2raino egin dezakete behera, baina PPren kasuan, %3ra igo daitezke.

Garbi dago zer-nolako zalantzak sortzen diren honen inguruan. Costa Rican aurki dezakegu argigarria gerta daitekeen zerbait. Maria del Mar Martínez Rosónek, Burgoseko Unibertsitatean, Barómetro de las Américas delakoaren datuak hartu zituen. Bertan, politikarien inguruko galderak egiten ziren zintzotasunaz, gaitasunez, eta politika-praxiez.

Erantzun zutenen %78.8ak nahiago zituzten politikari zintzoak, ezdeusak baziren ere. 23.2ak ordea, politikari ustelak nahiago zituzten, baldin eta politika-ahalmena bazuten. Horrelako erantzunak eman zituzten politika-ezagumendu urriko gizonek, gazteek, eta soldata altuko jendeak.

3. irudia: Jokaera ustela erakusten duten norbanakoak ez dute elkartasuna adierazten besteekiko, ezta enpatia. Horrez gain ustelek sarritan uste dute ez direla inoiz haren ekintza ustelengatik harrapatuak izango.

Gainera, egiaztatua dago Espainian zigor apalak ematen zaizkiola ustelkeriari 8.000 bat udaletan. Pablo Fernández Vázquezek egin du ikerketa hori bere taldearekin batera Vandebilt Unibertsitatean (Nashville). Horrela, ustelkeria kasuetan dabiltzan alkateak berriz hautatu dituzte udalen %67.9an. Hala ere, esan behar da ustelkeria tartean ez dagoenean ere, berriz aukeratzen dela alkate bera %67,9an. Normalean, auzipean daudenek gora egiten dute, bai eta %10eraino ere.

Galdetegi hauen egileek uste dute boto-emaileen pertzepzio desberdinen arteko aldeari dagozkiola desberdintasunak: kaltetuak ala faboratuak sentitzen ote diren. Herri horietan eta garai jakin horietan, urbanismoari eta higiezinen boomari lotuta etorri da ustelkeria. Hautesle batzuek pentsatzen dute ustelkeria honek ez diola inori minik egiten. Diru publikoari baizik ez zaio eragiten, eta hautesle horiek pentsatzen dute diru publikoa ez dela berea. Dirua dator ordea herrira, eta hori onuragarria da, puska bat iristen zaielako guztiei.

Aurrean esan bezala, gure espeziea taldekoia da, eta are taldekoiagoak dira politikariak. Politika da ustelkeriarako bideetako bat, eta Eva Anduiza eta bere lankideek, Internet bidezko galdetegi batean aztertu dute kontua Bartzelonako Unibertsitate Autonomoan. 2.300 borondatezkoek erantzun zuten, 15-45 urteen tartean, 2010ean. Kazetako berri bat bidali zitzaien. Bertan iragartzen zen fiskal bat ikertzen hasiko zela alkate batek benetan sartu ote zituen bere senideak udalean. Ausaz, aldizkari zati horretan batzuetan esaten zen alkatea PSOEkoa dela eta batzuetan PPkoa. Egoeraren larritasuna ebaluatzeko eskatzen zitzaien, 1etik 10erako puntuazioa erabilita. Horretaz gain, eskatzen zitzaien PSOE ala PPren zaleak ote ziren esateko.

7.6ko larritasuna ikusi zuten bere gustuko alderdian, eta 8.1ekoa beste alderdian. Alderdi jakin baten zale ez baziren, 7.7ko larritasuna atera zen. PPren zaleek 7.4 ematen zioten bere alderdiari eta 7.95 PSOEri. PSOEren aldekoek, 8.15 ematen zioten PPri eta 7.75 PSOEri. Ez dago emaitza hauek azaltzeko beharrik.

Beste ikuspegi batetik, iruzurra eta engainua egiteko testosterona eta kortisol-kontzentrazio handiak behar direla ikusi du Jooa Julia Leeren taldeak Harvardeko Unibertsitatean. Izan ere, oldarkortasunarekin uztartu dira testosterona eta kortisola. 82 borondatezkoetan aztertu dute hori, tartean %54a emakumeak izanda.

Shaud Shalviren taldeak bestetik, Israelgo Negeveko Unibertsitatean, ikusi du ustelkerian laguntza ematen duela giza harremanekin zerikusia duen oxitozina hormonak.

Batzuetan, ustekabeko aurkikuntzak egiten dira esparru honetan. Adibidez, Aksel Sundströmek eta Lena Wängnerudek, Goteborgko Unibertsitatean, 18 herrialde europarreko ustelkeria aztertu dute, udalean dauden emakumeei bereziki erreparatuz. Ondorioztatu dute ustelkeriak eragozpen bat dakarkiela emakumeei. Izan ere, ikertzaileek uste dute aldez aurretik ezkutuko akordio bat dagoela, batez ere gizonez osatutako taldeek egina. Horrela, alderdiaren barruan ezagunak dituzten hautagaiak hartzen dituzte, fidagarriak egiten zaizkienak, hau da, gizonak.

Bide batez esan beharrekoa da Espainia erdialdean dagoela ustelkeriaren zerrendan. Buruan Danimarka doa, eta bukaeran Bulgaria. Emakumeen parte hartzeari dagokienez, oso aurreratua dago Suediaren atzean. Ikuspegi honetan, Errumania da azkena.

Erreferentzia bibliografikoak

Anduiza, E. et al. 2013. Turning a blind eye: Experimental evidence of partisan bias in attitudes toward corruption. Comparative Political Studies 46: 1664-1692.

Costas Pérez, E. et al. 2012. Corruption, scandals, voter information, and accountability. European Journal of Political Economy 28: 469-484.

Hernández-Vázquez, P. et al. 2015. Rooting out corruption or rooting for corruption? The heterogeneous electoral consequences of scandals. Political Science Research and Methods doi: 10.1017/psrm.2015.8

Jaber-López, T. et al. 2014. Physiological and behavioral patterns of corruption. Frontiers in Behavioral Neuroscience doi: 10.3389/fnbeh.2014.00434

Jiménez, J.L. 2013. Corrupción local en España. Cuadernos Económicos de ICE 85: 23-42.

Lee, J.J. et al. 2015. Hormones and ethics: Understanding the biological basis of unethical conduct. Journal of Experimental Psychology: General DOI: 10.1037/xge0000099

López-Valcárcel, B.G. et al. 2015. Danger: local corruption is contagious! Cátedra Pasquall Maragall Working Paper 1: 21 pp.

Martínez –Resón, M.M. 2016. Yo prefiero al corrupto: el perfil de los ciudadanos que eligen políticos deshonestos pero competentes. Revista Española de Investigaciones Sociológicas 153: 77-94.

Riera, P. et al. 2013. The electoral consequences of corruption scandals in Spain. Crime, Law and Social Change DOI: 10.1007/s10611-013-9479-1

Shalvi, S. & C.K.W. De Dreu. 2014. Oxytocin promotes group-serving dishonesty. Proceedings of tha National Academy of Sciences USA 112: 10651-10656.

Sundström, A. & L. Wängnerud. 2014. Corruption as an obstacle to women’s political representation: Evidence from local councils in 18 European countries. Party Politics DOI: 10.1177/1354068814549339


Egileaz: Eduardo Angulo Biologian doktorea da, UPV/EHUko zelula-biologiaren irakasle izan da erretiratu arte. Zientzia-dibulgazioan ere aritu da. Hainbat liburu argitaratu ditu eta La biologia estupenda liburuaren egilea da.


Hizkuntza-begiralea: Juan Carlos Odriozola

Utzi erantzuna

Zure e-posta helbidea ez da argitaratuko.Beharrezko eremuak * markatuta daude.