Asteon zientzia begi-bistan igandeetako gehigarria da. Astean zehar sarean zientzia euskaraz jorratu duten artikuluak biltzen ditugu. Begi-bistan duguna jaso eta laburbiltzea da gure helburua.
Zoologia
Japoniako ikertzaile batek frogatu du Regimbartia attenuata kakalardoak gaitasuna duela Pelophylax nigromaculatus igelaren digestio-sistema zeharkatzeko eta bere kloakatik bizirik ateratzeko irentsita izan ostean. Hau egin dezake digestio-sistema era aktiboan gurutzatzen baitu hankak erabiliz eta exoeskeleto gogorra eta aire-poltsiko moduko bat duelako. Informazio gehiago Zientzia Kaieran.
Mikrobiologia
CNRS Frantziako Zientzia Ikerketarako Zentroko ikertzaileek eredu konputazional bat sortu dute koronabirusen jatorria eta bilakaera aztertzeko. Horren bidez ondorioztatu dute birus horiek saguzarretan sortu zirela Asia ekialdean eta Europan, eta gero beste ugaztun batzuetara jauzia eman zuela. Gizakiak, antza, aldi baterako ostalariak dira transmisio kate horretan. Aurkikuntza horiek erabakigarriak dira etorkizuneko antzeko pandemien aurkako prebentzio-estrategiak diseinatzeko. Datuak Elhuyar aldizkarian.
Klima-aldaketa
Ikertzaile-talde batek modelizatu du klima-aldaketak Artikoaren inguruko lurretan dauden lurpeko suteen sorreran izan dezakeen eragina. Sute horiek, sute zonbi gisa ezagutzen direnak, aktibo egon daitezke lur azpian neguan, eta udaberrian berpiztu. Ikerketak iradokitzen duenez, atmosfera azkar berotzeak zohikatzaren berezko errekuntza eragin lezake, kanpoko txinparten beharrik gabe. Hauek, karbono iturri garrantzitsua den permafrosta urtu dezakete. Azalpen guztiak Zientzia Kaieran.
Adimen artifiziala
Minbizi-zelulak eta birusek kutsatutako zelulak fase goiztiarrenean detektatzeko gai den adimen artifizialeko tresna garatu dute, AINU deiturikoa. Haren garapenean, EHUko, DIPCko eta beste hainbat zentrotako ikertzaileak aritu dira elkarlanean teknologia mikroskopiko aurreratua erabiliz. Emaitzak Nature Machine Intelligence-n argitaratu dituzte. AINUk bereizmen handiko irudiak erabiltzen ditu zeluletan patroi espezifikoak identifikatzeko. Diagnostikoan aukera interesgarriak eskaintzen baditu ere, ikertzaileek ohartarazi dute oraindik muga handiak gainditu behar dituztela. Datuak Elhuyar aldizkarian.
Oihane Cantero Dominguez, Orai zentroko ikertzailea, adimen artifizialaren arloan ari da lanean, bereziki hizkuntza naturalaren prozesamenduan. Bere lanean, hizkuntza-ereduak euskal kulturara egokitzean eta laguntzaile pertsonalizatuak sortzean jartzen du arreta, genero-arrakalari aurre eginez. Teknologian emakumeen ordezkaritza handitzeko beharra nabarmendu du Canterok, eta ikuspegi baikorra du adimen artifizialeko ikerketaren etorkizunari buruz. Ikertzaile honen inguruko informazio gehiago Zientzia Kaieran.
Geologia
Duela 5,5 milioi urte, mugimendu tektonikoek Mediterraneo itsasoa eta Ozeano Atlantikoa banatu zituzten. Horren ondorioz, Mediterraneoko espezieen % 11 baino ez zuen iraun. 1,7 milioi urte gerora arte ez zen aurreko espezieen ugaritasuna berreskuratu. Atlantikoa eta Mediterraneoa berriz konektatu zirenean, espezie atlantikoek Mediterraneoa kolonizatu zuten, eta espezieen mendebaldetik ekialderako mailakatze bat eman zen, gaur arte irauten duena. Informazio gehiago Elhuyar aldizkarian.
Teknologia
Biosentsoreak bioerrezeptore batekin interakzioaren bidez analitoak detektatu eta kuantifikatzen dituzten gailuak dira, seinale hori erantzun neurgarri bihurtuz. Gero eta ohikoagoak dira, batez ere diabetesa kontrolatzeko edo Covid-19a detektatzeko aplikazio medikoetan, baina elikagaien industrian, ingurumenean eta nekazaritzan ere erabiltzen dira. 2022an, munduko biosentsoreen merkatua 26.800 milioi dolarrera iritsi zen. Ekoizpen-erronkak izan arren, etengabeko hazkundea espero da, gailu jasangarriago eta zehatzagoen eskaerak bultzatuta. Azalpen guztiak Zientzia Kaieran.
Biomedikuntza
Suediako, Frantziako eta Erresuma Batuko ikertzaileek Nature aldizkarian argitaratutako ikerketa baten arabera, hiru hilabeteko terapia hormonalaren ostean, trans gizonen erantzun immunitarioa cis gizonen antzekoa da. Hormona sexualek immunitate sisteman duten eragina nabarmentzen du aurkikuntza horrek, eta trans pertsonen osasunari buruzko ikerketen gabezia nabarmentzen du. Ikerketak lagina mugatua izan arren, emaitzak esanguratsuak izan dira, pubertaroaren osteko hormona tratamendua immunitate sistema aldatzeko nahikoa dela erakutsiz. Datuak Elhuyar aldizkarian.
Egileaz:
Enara Calvo Gil kazetaria da eta UPV/EHUko Kultura Zientifikoko Katedrako komunikazio digitaleko teknikaria.