Zientzia Kaiera — Kultura Zientifikoko Katedra

Kultura Zientifikoko Katedra

Quanta Magazine

Kategorien artxiboa 26 artikulu

Simons Foundation-ek argitaratzen duen Quanta Magazine aldizkariko artikuluen hautaketa. Quanta Magazinek fisikaren, matematikaren, biologiaren eta informatikaren garapenari buruzko gaiak jorratzen ditu eta argitaletxearekin egindako hitzarmen bati esker itzuli dira artikuluak.

Matematiken bidez Big Bangaz harago arakatzea

fisika matematika

Duela 13.800 urte inguru, kosmos osoa energia bola txiki, trinko eta bero batek osatzen zuen, eta, bat-batean, bolak eztanda egin zuen. Eta horrelaxe hasi zen dena, Big Bangari buruzko historia zientifiko estandarraren arabera. Teoria hori 1920. urtean plazaratu zen lehen […]

Informatikariek zenbatzeko modu efiziente berri bat asmatu dute

matematika teknologia

Imajina ezazu oihan tropikal birjina batera bidaltzen zaituztela basoko bizitzaren errolda egiteko. Animalia bat ikusten duzun bakoitzean, argazki bat ateratzen duzu. Zure argazki digitalak ateratako argazki guztien erregistroa eramango du, baina zuri animalia bakarren kopurua baino ez zaizu interesatzen, oraindik […]

Matematiketarako Rosetta harria

matematika

1940. urtean, Rouengo (Frantzia) kartzelatik, André Weilek XX. mendeko matematikaren esparruko gutunik garrantzitsuenetako bat idatzi zuen. Zigorra betetzen ari zen Frantziako armadan sartzeari uko egin ziolako, eta egunak igarotzen zituen gutunak idazten, gehien bat bere arreba Simoneri zuzenduak. Simone filosofo […]

Intsektuek eta beste animalia batzuek badute kontzientzia

zoologia

2022an, Londresko Queen Mary Unibertsitateko Ekologia Sentsorialaren eta Erleen Portaeraren Laborategiko ikertzaileek behatu zuten erlastarrek portaera aipagarri bat zutela: izaki iletsu eta ñimiño horiek jolas gisa soilik deskribatu zitekeen jarduera batean parte hartzen zuten. Erleei zurezko bola txikiak ematean, bolak […]

Eklipseak iragartzeko antzinako artea zientzia zehatz bihurtu zenekoa

astronomia matematika

Antzinakoek aldizkakotasuna nabaritu zuten, eta hark hasiera eman zion eguzki-eklipseen eta, oro har, astronomiaren ulermen gero eta zabalagoa izateari. (Bideoa: Stephanie Swart, Kristina Armitage eta Emily Buder – Copyright lizentziapean. Iturria: Quanta Magazine) Historiaren zati handi batean, eguzki-eklipseak subiranoarentzako berri […]

Galaxian bizi berri bat hasteko auzorik onenak

astrofisika

Bizitza izateko ‑guk ezagutzen dugun bizitza behintzat‑, planeta batek izar lasai eta egonkor bat orbitatu behar du. Horrez gain, planetaren orbitak ia zirkularra izan behar du, planetak jasotzen duen beroa antzekoa izan dadin urte osoan zehar. Baina ezin du beroegi […]

Zelulen autosuntsiketa antzinakoa izan daiteke. Baina zergatik?

genetika

Hasiera batean, zaila izan daiteke jakitea zelula bat noiz dagoen bere burua suntsitzeko zorian. Bere ohiko jardunarekin jarraitzen duela ematen du, geneak transkribatzen eta proteinak sortzen. Mitokondriak energia produzitzen ari dira barra-barra. Baina, orduan, mitokondria batek seinale bat jasotzen du […]

Indar birakariak, protoian neurtutako presio suntsitzaileak

fisika kimika

Protoia planeta subatomiko bat balitz bezala esploratzen hasi dira fisikariak. Ebakidura-planoetan partikulen barrualdeko xehetasun berriak ikusten dira. Protoiaren nukleoan, ezagutzen den beste edozein materia-formatan baino handiagoak dira presioak. Gainazalerantz goazela, erdibidean, elkar jotzen duten indar-zurrunbiloak daude. Eta “planeta” hori, bere […]