Asteon zientzia begi-bistan igandeetako gehigarria da. Astean zehar sarean zientzia euskaraz jorratu duten artikuluak biltzen ditugu. Begi-bistan duguna jaso eta laburbiltzea da gure helburua.
Ingurumena
UPV/EHUko Life Cycle Thinking taldeak Ekuadorreko Yasuni Parke Nazionaleko 16. eta 67. blokeetako petrolioaren eragina aztertu du. Diru-sarreren % 79 herrialde aberatsetara doa, eta ingurumen-inpaktuen % 19,6 Amazoniak pairatzen ditu. Gainera, erauzketak indigena-komunitateetan kultura-eraldaketak eragin ditu, hala nola menpekotasun ekonomikoa eta genero-biolentziaren gorakada. Petrolioaren bizi-ziklo osoa aztertuta, ikertzaileek gidarien erantzukizuna nabarmentzen dute eta erregaiaren jatorria argitzeko neurriak proposatzen dituzte, kontsumitzaileen kontzientzia pizteko. Datu guztiak Zientzia Kaieran.
UPV/EHUko eta BC3ko ikertzaileen metaanalisiak erakutsi du polinizatzaileen dibertsitate-galerak landare basatien eta laborantzakoen ugalketa-arrakasta murrizten duela. Dibertsitate-galera horren faktore nagusiak klima-aldaketa, habitat-galera eta nekazaritzaren intentsifikazioa dira. Polinizatzaile basatiek ezti-erleek baino eragin handiagoa dute, eta ornogabeen, gautarren eta basatien galerak ondorio larriagoak eragiten ditu. 46 herrialdetako 207 ikerketaren analisiaren arabera, polinizatzaile guztiek rol garrantzitsua dute ekosistemen jasangarritasunean, eta ezinbestekoa da dibertsitatearen galera murriztea ikuspegi zabal batetik. Informazioa Elhuyar aldizkarian.
Egeo itsasoan aurkitutako sedimentuek erakutsi dute gizakiak duela 5.200 urte hasi zirela ingurumena berunarekin kutsatzen. Hala ere, erromatarrek Grezia konkistatu zutenean (duela 2.150 urte) kutsadura nabarmen handitu zen, metal-ustiapena, nekazaritza eta deforestazioa haztearekin batera. Heidelbergeko Unibertsitateko ikertzaileek X izpien fluoreszentzia (XRF) eta masa espektrometria (ICP-MS motakoa) erabili dituzte sedimentuen analisiak egiteko. Ondorioek erakusten dute moneta eta meatzaritza hedatu ahala, ingurumen-inpaktua handitu zela, eta deforestazio larriak gertatu zirela. Azalpenak Zientzia Kaieran.
UMass Amhersteko ikertzaileek ohartarazi dute Litioaren Triangeluan uste baino askoz ere ur gutxiago dagoela litio-meatzaritzarako. Orain arteko estimazioek ur-baliabideak gehiegi zenbatetsi dituzte, eta eredu berriak urteko 2-33 mm-ko emaria kalkulatu du, aurreko 90-230 mm-en aldean. Meatzaritza-prozesuek gero eta ur gehiago behar dute, eta horrek ekosistema zaurgarriak eta komunitate indigenak arriskuan jartzen ditu. Litioaren eskaria 40 aldiz handituko dela aurreikusita, ikertzaileek elkarlan zientifikoa eta jasangarritasun-irizpide zorrotzagoak eskatzen dituzte. Informazioa Elhuyar aldizakarian.
Biologia
New Yorkeko Langone ospitalean egindako ikerketa batek erakutsi du papagaitxoek eta gizakiek bokalizazioekin lotutako garun-eremu eta mekanismo antzekoak dituztela. Nature aldizkarian argitaratutako azterketak identifikatu du arcopalium anterior eremuaren erdiko nukleoa dela papagaitxoen bokalizazioen kontrol-zentroa, gizakien garunaren antzera. Eremu hori siringearekin konektatuta dago (hegaztien organo bokala), bokalizazio konplexuak ahalbidetuz. Horrek iradokitzen du papagaitxoak eredu baliagarriak izan daitezkeela komunikazio-arazoen, hala nola iktusaren ondoriozko nahasmenduen, azterketan. Datuak Elhuyar aldizkarian.
Antropologia
Giza izaera betidanik aztertu da, baina ezin da erraz neurtu. Matematikak uhinen fenomenoa modelatu du, eta zenbaki konplexuen bidez ikuspegi ideologikoak ordenatu daitezke. Victor Etxebarria Ecenarrok azaltzen du Zientzia Kaieran zelan Eulerren formulak giza ideologia eskala moduan interpretatzeko aukera ematen duen. Horrela, ikuspegi moderatua erdigunean, eskuinera ikuspegi kontserbadorea eta ezkerrera ikuspegi progresista jarri daitezke. Muturreko ideologiak (±180º) autoritario bihurtzen dira. Joera ideologikoak analizatzerakoan, garrantzitsua da muturreko ikuspegiak antzekoak direla kontuan hartzea, nahiz eta kontrakoak diruditen.
Osasuna
Obesitatean jatearen plazera galtzea gantz askoko dietek garuneko zirkuitu neuronaletan eragiten dutelako gerta daiteke, Nature aldizkarian argitaratutako ikerketa baten arabera. Saguekin egindako azterketek erakutsi dute gantz askoko dietek neurotentsinen maila murrizten dutela; horrek dopaminaren jarduera gutxitzen du eta, ondorioz, janari gozoek ematen duten plazera apaltzen da. Neurotentsina-maila berreskuratzean, saguek elikadura-portaera osasuntsua berreskuratu zuten eta antsietatea murriztu zitzaien. Aurkikuntza honek ikuspegi neurologiko berriak eskain ditzake obesitatearen tratamendurako, nahiz eta oraindik gizakietan gehiago ikertu behar den. Azalpenak Elhuyar aldizkarian.
Adimen artifiziala
Nafarroako eta Stanfordeko unibertsitateek Gennius proiektua garatu dute, adimen artifiziala erabiliz sendagaien eta proteinen arteko konexioak aztertzeko. Grafoen bidez, sendagai ezagunek beste erabilera batzuk izan ditzaketela aurkitu dute, tratamenduak pertsonalizatzeko. Metodo honek ez du sendagai berriak sortzen, baina tratamenduak hobetzen eta saiakuntza klinikoak azkartzen laguntzen du. Etorkizunean, pazienteen datu biologikoak integratu nahi dituzte, sendagai egokienak hautatzeko. Informazioa Berrian.
Egileaz:
Enara Calvo Gil kazetaria da eta UPV/EHUko Kultura Zientifikoko Katedraren komunikazio digitaleko teknikaria.