Asteon zientzia begi-bistan igandeetako gehigarria da. Astean zehar sarean zientzia euskaraz jorratu duten artikuluak biltzen ditugu. Begi-bistan duguna jaso eta laburbiltzea da gure helburua.
Nutrizioa
UPV/EHUko ikertzaileek zazpi nutrizio-etiketatze sistema konparatu dituzte, eta ondorioztatu dute ez direla bateragarriak prestatutako plateren osasungarritasuna ebaluatzeko. Nutri-Score eta HSR bezalako sistemek elikagai berdinak oso modu desberdinean sailkatzen dituzte, eta horrek zalantzan jartzen du haien eraginkortasuna. Ikertzaileek uste dute sistema berri bat behar dela, tokian tokiko elikadura-ohiturak eta errealitate soziokulturalak kontuan hartuko dituena, jatetxeetako plateren osasungarritasuna modu egokiagoan ebaluatzeko. Azalpenak Zientzia Kaieran.
Kimika
Arrautza perfektua egostea ez da erraza, zuringoa eta gorringoa tenperatura ezberdinetan solidotzen direlako. Italiako ikertzaileek metodo berritzailea proposatu dute: arrautza 2 minutuz egosi 100 °C-an, gero 2 minutuz hoztu 30 °C-an, eta ziklo hori 32 minutuz errepikatu. Horrela, bi osagaiak modu egokian egosten dira, gordin edo gehiegi egosi gabe. Testura ezin hobea lortzeko pazientzia eta tenperatura kontrola behar dira. Datuak Zientzia Kaieran.
Berotzean, elikagaien aminoazidoek eta azukreek erreakzionatzen dute, eta kolore, usain eta zapore biziagoak sortzen dira: hori da Maillarden erreakzioa. 130 °C-tik gora azkartzen da prozesua, eta 140 °C-tik aurrera pigmentu ilunak agertzen dira. Haragia, ogia edo tipula bezalako elikagaiek hartzen dute ñabardura txigortua. Giro azidoak erreakzioa moteldu eta alkalinoek bizkortu egiten dute. Gehiegizko beroketak, ordea, akrilamida izeneko konposatu arriskutsua sor dezake. Maillarden erreakzioak jakien zaporea hobetzen du, baina neurrian aplikatu behar da. Datuak Berrian.
Arkeologia
Journal of Archaeological Science aldizkarian argitaratutako ikerketa batek erakutsi du Brontze Aroan Iberiar penintsulan anbara imitatzeko piezak egiten zituztela. Harri edo oskolez egindako ale hauek pinu erretxinaz, erle argizariaz eta linazi olioaz estaltzen zituzten, itxura distiratsua eta kolore laranjatsua emateko. Ale faltsuek anbar naturala ordezkatzen zuten, material urria eta preziatua baitzen. Ikerketak dio praktika hau sinbolismo sozialarekin eta eliteen prestigioarekin lotuta zegoela, eta “prestigiozko teknologia” gisa zabalduta egon zela. Informazio guztia Zientzia Kaieran.
Ingurumena
Ozeanoen eta Atmosferaren Amerikako Estatu Batuetako Elkarteak (NOAA) munduko arrezifeen % 80 inguru zurituta daudela, eta 83 herrialdetan erregistratu direla “zuritze masiboak” ohartarazi du. NOAA elkarteak laugarren zuritze globala baieztatu du, eta aurrekoak baino eremu zabalagoan ari da eragiten. Zuritzea itsasoko tenperatura altuek eragiten dute, eta koralen osasunari kalte egiten diote, haien kolaboratzaile diren algak galduz. Honek biodibertsitatearentzako arrisku handia dakar, itsas espezieen % 25 arrezifeen menpe baitago. Egoera kezkagarria da bereziki Australiako Koral Hesi Handian eta Asiako itsas eskualdeetan. Azalpenak Berrian.
Genetika
Colossal Biosciences enpresak genetikoki editatu ditu otso grisak, desagertutako Canis dirus otsoaren antza duten kumeak sortzeko. Hala ere, zientzialariek kritikatu dute ez dela espezie baten berpizkundea, baizik eta hibrido baten sorrera, interes komertzialekin. Gainera, baliabideak galzorian dauden espezieak babesteko erabili beharrean, ikus-entzunezkoetan oinarritutako proiektu ikusgarrietan gastatu direla salatu dute. Informazioa Berrian.
Egileaz:
Enara Calvo Gil kazetaria da eta UPV/EHUko Kultura Zientifikoko Katedraren komunikazio digitaleko teknikaria.