Film askotan pertsonen eta proiektatutako hiru dimentsioko objektuen arteko elkarrekintzak ikus ditzakegu. Gaur egun arte, esperientzia hori fikzioan soilik gertatzen zen, baina orain Nafarroako Unibertsitate Publikoko ikertalde batek ukitzean erreakzionatzen duten 3D-ko grafiko birtualak garatu ditu. Ikertzaileek aurkikuntza 2025eko CHI konferentzian erakutsi dute, non Microsoft, Meta, Apple eta Adobe enpresek teknika eta gailu interaktiboetan egindako azken aurrerapenak aurkezten dituzten.
Jaio garenetik elkarrekintzan bizi gara hiru dimentsioko errealitate batekin. Bizitzan zehar ukimena, ikusmena, entzumena, usaimena eta dastamena erabiliz ezagutzen ditugu gure ingurunea eta hura konposatzen duten 3D-ko elementuak. Hogeigarren mendean lehenengo ukipen-pantaila bidimentsionalak garatu zituzten. Teknologia berri hauek erabiliz, botoiak hatzarekin zuzenean sakatu, ikonoak mugitu edo objektu bat bi hatzekin biratu genezakeen, bizitza errealean paperezko orri bat biratuko genukeen bezala. Baina sistema hauek gizaki-pantaila elkarrekintza bi dimentsiora mugatzen dute, eta horrek bizitza errealetik urruntzen du teknologia.
Paraleloki, 1962 urtean, Michigan Unibertsitateko Emmett Leith eta Juris Upatnieks ikertzaileek objektu errealak simulatu zituzten hiru dimentsioko irudiak eta argi-izpi teknologia konplexuak erabiliz1. Aurrerapen honi esker, aurrekaririk gabeko holograma sakon eta errealak lortu ahal izan ziren, eta holografia modernoaren mugarri nagusia ezarri zen horrela. Ordutik, 3D-ko grafiko birtualak dozenaka filmetan agertu dira, pertsona eta objektu gisa, kasu askotan inguruko pertsona fisikoekin elkarreraginean. Baina, gaur egun arte, hori fikzioan baino ez zen gertatzen; orain Nafarroako Unibertsitate Publikoko ikertalde batek munduko lehen 3D-ko objektu birtual interaktiboa izan zitekeena garatu du2.
Pantaila bolumetrikoaren funtzionamendua
Ikertaldeak, objektu tridimentsional birtual interaktiboak lortzeko, ez du hologramen teknologia erabili, baizik eta pantaila bolumetrikoen teknologia; “filmetan ikusten duguna eta hologramak deitzen ditugunak pantaila bolumetrikoak dira gehienetan”, dio Elodie Bouzbius-ek, ikerketaren lehen egileak. “Pantaila bolumetrikoak airean agertzen diren grafikoak dira, eta hainbat angelutatik ikus daitezke, errealitate birtualeko betaurrekoen beharrik gabe”. Gainera, teknologia mota hau bereziki interesgarria da; izan ere, ‘etorri eta elkarri eragin’ paradigma ahalbidetzen duelako; hau da, “erabiltzailea gailu batera hurbildu eta erabiltzen hasi daiteke, besterik gabe”, dio ikertzaileak.
Iraganean, teknologia honen bitartez bi dimentsioko objektuak hiru dimentsiora pasatzeko, 2D-ko xafla bat gorantz eta beherantz ekortzen zen eta han objektuaren bi dimentsioko ebaketak proiektatzen ziren altuera desberdinetan. Xafla abiadura handiz mugitzean, objektuaren ebaketak lausotu egiten ziren eta, horrela, 3D-ko forma jarraitu bat zirudien. Baina, lehen egilearen hitzetan, “arazoa da xafla zurruna izan ohi dela, eta eskuarekin edo beste objektu batekin ukitzean hauts daitekeela edo min egin dezakeela”. Hori konpontzeko, xafla zurrunaren ordez ikertaldeak tira elastiko ilarak erabili zituen, propietate optikoak eta mekanikoak zehazteko hainbat material probatu ostean. Teknologia honen erronka nagusia da “material elastikoak deformatu egiten direla eta irudi-zuzenketa behar dutela”, gehitzen du Bouzbius-ek.
Youtubeko gailuaren erakusketa-bideoa
Tamaina eta potentzial handiak
Garatutako teknologiak, beste proiekzio-sistema tridimentsionalekin alderatuta, tamaina handiko objektu birtualak erakusteko aukera eskaintzen du; izan ere, ilara elastikoz osatutako pantailak 19 cm-ko zabalera eta 8 cm-ko sakonera du, zapata-kaxa baten antzera. Garatutako objektu birtual tridimentsionalen funtzionamendua aztertzeko, ikertzaileek hemezortzi pertsonarekin probatu zuten teknologia. Erabiltzaileek, hatzak erabiliz, elementu birtualak hautatu, mugiarazi eta askatu ahal izan zituzten. Gainera, abiadura eta zehaztasun handiagoz marraztu ahal izan zituzten objektu birtualen ibilbideak. Oro har, 3D-ko objektu birtualak erraztasun eta naturaltasun handiz erabiltzeko modu paregabea dela ondorioztatu zuten erabiltzaileak, eta haietako asko harritu egin ziren gailua ukimenerako atsegina izateaz.
“Pantailak eta gailu mugikorrak egunero erabiltzen ditugu lan egiteko, ikasteko edo entretenitzeko. Zuzenean manipula daitezkeen hiru dimentsioko grafiko birtualek aplikazio asko dituzte. Teknologia bereziki erabilgarria da hezkuntzan, non motor baten piezak modu errazean bistara daitezkeen, eta museoetan, non bisitariek artelanetara hurbildu daitezkeen eta haiekin elkarreraginean aritu. Gainera, hainbat erabiltzailek lankidetzan jardun dezakete errealitate birtualeko betaurrekoen beharrik gabe”, azaldu du ikertaldeak.
Feedback positiboarekin batera erabiltzaileek proposamen ugari eskaini zizkieten ikertzaileei: esaterako, robot kirurgikoentzako kontrol-panelak eraikitzea, edo Internet bidezko salgaiak 3D eran ikusi ahal izatea erosi aurretik. Hala ere, nahiz eta garatutako teknologiak tamaina handiagoko pantailak lor ditzakeen lebitazioan oinarritutako antzeko sistemekin alderatuta, ikertzaileek hainbat arazo aurki ditzakete gailuaren tamaina handitzean. Beraz, aurreikus daiteke teknologia honek aukera gutxi dituela filmetako holograma erraldoiak lortu ahal izateko. Edonola dela, gaur egun teknologia garatzen jarraitzen dute ikertzaileek, eta Bouzbiusek ukipenezko berrelikadura gehitu nahi dio pantailari: “objektu birtualak ukitzean uhin ultrasoniko sorta kontzentratu batek sentsazioak sor ditzake erabiltzailearen hatz-mamietan”, dio zientzialariak. Gainera, ikertaldea ilara elastikoen ordez beste material batzuk erabiltzeko aukera aztertzen ari da; hain zuzen ere, dagoeneko gas-geruza bat erabiltzen ari dira objektu tridimentsionalak proiektatu eta airean dauden grafikoekin elkarrekintza are arinagoak lortzeko.
Erreferentzia bibliografikoak:
[1] Leith, Emmett N.; Upatnieks, Juris (1964). Wavefront Reconstruction with Diffused Illumination and Three-Dimensional Objects. Journal of the Optical Society of America, 54, 1295-1301. DOI: 10.1364/JOSA.54.001295
[2] Bouzbib, Elodie; Sarasate, Iosune; Fernández, Unai Javier; Fernández, Ivan; Lopez-Amo, Manuel; Ezcurdia, Iñigo; Marzo, Asier (2025). FlexiVol: a Volumetric Display with an Elastic Diffuser to Enable Reach-Through Interaction. Proceedings of the 2025 CHI Conference on Human Factors in Computing Systems, 977, 1–16. DOI:
Informazio gehiago:
Youtubeko gailuaren erakusketa-bideoa: https://www.youtube.com/watch?v=4wwKOXxX9Ck
Youtubeko aurkezpen-bideoa: https://www.youtube.com/watch?v=trQWfmH2OO4
Egileaz:
Oxel Urra Elektrokimikan doktorea da, zientziaren eta artea uztartzen duten proiektuetan aditua, egun zientzia-komunikatzailea da.