Fisika
Informazioa oso azkar eta ia berorik sortu gabe gordetzeko modua aurkitu dute. Argia eta magnetismoa erabiltzen ditu Bialystok Unibertsitateko (Polonia) eta Radboud Unibertsitateko (Herbehereak) ikertzaileek aurkeztu duten teknikak. Elhuyar aldizkariak azaltzen digu laser polarizatu berezi bat erabili dutela informazio-unitate edo bit magnetikoak idazteko. Oxido magnetiko batean oinarritutako isolatzaile batean egitea lortu dute. Material horretan teknika hori aplikatuta inoizko eraginkortasun energetiko handiena erdietsi dute. Aurkikuntza handia da Brnoko Unibertsitate Teknologiko ikertzaile Jon Ander Arregi Uribeetxebarriarentzat: “Bit magnetiko bat idazteko behar den energia ia mila milioi aldiz murriztu dute, gaur egun erabiltzen den teknologiarekin alderatzen bada”.
Geologia
Puntu beroak eta luma gorakorrak izan ditu mintzagai Arturo Apraiz geologoak. W. Jason geofisikaria ahalegindu zen J. Tuzo Wilsonek aurretik azaldutakoari, hau da, puntu beroen kontzeptuari, oinarri fisikoa ematen. Bere esanetan, puntu beroak lurrazaleko prozesu bolkanikoak dira, nukleoaren eta mantuaren arteko mugatik gora egindako mantuko arroka beroen bitartez elikatuak. Mantu sakonetik gora egiten duen egiturari luma gorakor deritzo. Beraz, puntu beroa luma gorakor baten azaleko ondorioa litzateke. 1971 geroztik, luma gorakorren hipotesia izan da plaken barnean gertatzen diren prozesu bolkanikoak (Hawaii, Yellowstone) azaltzeko eredurik hedatuena. Testuak azaltzen duen bezalaxe, luma gorakorrak ere erabili izan dira hainbat egituren bolkanismoaren jatorria azaltzeko. Adibidez, Pitcairn uharteak, MacDonald mendilerroa, Galapagos, Azores edo Kanariar uharteak. Luma gorakorren izaeraz gehiago jakiteko, jo ezazue artikulu honetara:
Giza zientziak
Montrealgo Unibertsitateko eta Geriatria Institutu Unibertsitarioko ikertzaileen arabera, elebidunen garuna elebakarrena baino eraginkorragoa bihurtzen da urteetan zehar baliabideak erabiltzeko orduan. Hori frogatzeko, ikertzaileek adineko elebakarrei eta elebidunei zeregin bat jarri zieten eta haien garunen konexio funtzionalak alderatu zituzten. Zereginak kontzentrazioa eskatzen zuen interferentziei aurre egiteko. Ikerketak erakutsi zuen adineko pertsona elebidunen garunek ibilbide txikiagoak eta egokiagoak erabiltzen dituztela eskatutako informazioa lortzeko. Elhuyar aldizkariak eman digu honen berri.
Astronomia
Berriki Israelgo zientzialariek Ilargiaren formazioaren inguruko teoria berri bat proposatu dute. Aditu gehienek uste dutenez, Lurra jo zuen planeta batek sortu zuen Ilargia. Israelgo zientzialariek zehaztu dutenez, ordea, talka erraldoi bakar batek ez, objektu txikiagoen arteko talkak izan ziren Ilargia sortu zutenak. Hala dio artikuluan behintzat ikerketaren egile nagusi Raluca Rufuk, Ilargia aztertzearen beharra dagoela gaineratuz: “Ilargiaren osaketa oso lotuta dago Lurraren historiari berari. Ilargirik gabe, ezinezkoa izango zen gure planetan bizia garatzea”. Bestalde, beste ikerketa batek proposatu du Ilargia orain arte uste zen baino 40-140 milioi urte zaharragoa dela. Zehazki gutxienez duela 4.510 milioi urte sortu zela proposatu dute. Zirkonio minerala erabili dute Ilargiaren jaiotza data zehazteko, 1971an Apolo 14 misioak Lurrera ekarritako arroketan bildutako laginetan oinarrituta.
Orain dela 10 urte irrati eztanda azkar bat detektatu zuten lehenengoz. Orain, Cornwell Unibertsitateak (New York, AEB) gidatu duen ikerketa batean eztanda horietako baten iturri kosmikoa kokatzea lortu du, uhina bete-betean harrapatuta. Aztertu duten hau hiru mila milioi argi urtetara dagoen galaxia batetik dator. Irrati eztanda azkar horren jatorria zer distantziara eta zer galaxiatan dagoen kokatzea lortu dute. Baina zerk sortzen du, zehazki? Hori argitzeke dago oraindik.
Genetika
Bakterioek ere, zelula eukariotoetan bezalaxe, prioiak badituztela erakutsi du. Elhuyarrek azaldu digu ikerketa: 60.000 genoma bakteriar analizatu zituzten, legamien prioien antzeko sekuentzia genetikoen bila, eta Rho izeneko proteinaren sekuentzia bat hautagai ona izan zitekeela ikusi zuten. Rho proteina gene askoren adierazpena eta aktibitatea erregulatzen duen osagaia da berez. Rho proteinaren bertsio arrunta injektatzean, E. coli-ren aktibitate genetikoa isilarazten zuela ikusi zuten, eta bertsio prionikoa injektatzean, gene asko aktibatu egiten zirela. Hori ikusita, ikertzaileek uste dute bakterioen kasuan, geneen erregulazioaren bidez, prioiek inguruko baldintzen aldaketetara egokitzen lagun ditzaketela bakteriook. Adibidez, antibiotiko baten presentziara.
Ekologia
Namibiako zirkulu mortuen sorrerari buruzko azalpen berria argitaratu dute. Bi teoria ziren nagusiki orain arte. Azalpen sendoenaren arabera, termitak lirateke errudunak. Bestearen arabera, aldiz, landareen arteko lehia izan liteke zirkulu bitxi horiek agertzearen eta desagertzearen arrazoia. Azken teoriak dio aurreko azalpenen konbinazioa gertatzen dela. Ereduen simulazioen bitartez azaldu dute lurrazpiko intsektuen kolonien arteko lehiaren eta landareen arteko lehiaren konbinazioak gertatzen direla.
Medikuntza
Nanozientzian eta materialen kimikan murgilduta, minbiziaren aurkako ohiko tratamenduetatik urruntzen den soluzio bat proposatu du UPV/EHUko ikerketa batek. Izan ere, osagai organikoak eta ez-organikoak konbinatuz, terapia fotodinamikorako nanopartikula egonkorrak sortu dituzte. Terapia honek ez du ia kalterik eragiten tratatu nahi ez diren eskualdeetan. Minbiziari aurre egiteko ez ezik, mikrobio-zelulak, bakterioak, onddoak eta birusak hitzeko ere erabil daiteke. Ikertzaileek helburu zehatza dute: argiaren bidez oxigeno erradioaktiboa sortuz, zelula kaltegarriak hiltzea. Artikulu osoa irakurtzea gomendatzen dizuegu.
Biologia
Animalia asko bizi dira haitz, zoru edo arboletako zulo eta barrunbeetan. Bereziak dira gune horiek, aire-bolumena oso txikia izan eta aire hori oso astiro berriztatzen baita. Karraskariek, adibidez, metabolismo-tasa altuak dituzte. Homeotermoak dira batetik, eta bestalde, jarduera handia garatzen dute. Horrek esan nahi du oxigeno asko hartu behar dutela. Hortaz, horrelako egoeretan bizi ahal izateko moldaera bereziak behar dira. Hainbat karraskarik, esaterako, globulu gorri asko dute; beste hainbatek, globulu gorri gehiago izan gabe, hemoglobina gehiagoko globuluak dituzte. Ezaugarri horiekin, oxigeno gehiago garraia dezakete odolean. Artikulu honetako egileek argi azaltzen digute karraskarien odolak daukan beste berezitasun bat, baina kasu honetan ez da odolean hemoglobina gehiago edukitzea, hemoglobina oxigenoarekiko kidetasun handiagokoa izatea baizik. Hemoglobinari dagozkion moldaera horiei esker, oxigeno-harrera eta zeluletarako garraioa berma daiteke baita barrunbeko oxigeno-kontzentrazioa oso baxua denean ere.
Ekologia
Bilboko itsasadarreko uraren kalitatea ona da. Urak garbitzeko azpiegiturak jarri dituzte, eta horrekin bizitza itzuli da. Urtetik urtera, arrain espezie gehiago agertzen ari dira: azken neurketen arabera, hogei. Itsas zaldia izan da agertu den espezietako bat. Eguzkiñe Gil Getxoko Aquariumeko teknikariak azaltzen du itsasadarrean espezie hori agertu izanak erakusten duela uraren kalitatea hobetzen ari dela. Izan ere, haren hitzetan, itsas zaldiek baldintza oso zehatzak behar dituzte bizi ahal izateko, espezie ahula delako: uraren kalitatea ona izatea, eta ur lasaiak egotea, besteak beste. Artikulu osoa irakurtzea gomendatzen dizuegu!
Asteon zientzia begi-bistan igandeetako atala da. Astean zehar sarean zientzia euskaraz jorratu duten artikuluak biltzen ditugu. Begi-bistan duguna erreparatuz, Interneteko “zientzia” antzeman, jaso eta laburbiltzea da gure helburua.
Egileaz: Uxue Razkin Deiako kazetaria da.