Igelen jauziak

Juan Ignacio Pérez eta Miren Bego Urrutia

Igeri egiten, lasterka egiten, hegan egiten

Anfibio anuroen artean badira jauzi azkarrak eta indartsuak egiten dituzten igelak (Rana agil adibidez; izena bera nahiko argigarria da), baina baita salto txikitxoak baino egiten ez dituzten beste zenbait igel eta apo ere. Beste batzuk ezin dute saltorik egin: apo lasterkariak (Bufo calamita), esaterako, korrikaldi txiki baten antzeko zerbait egiten du, gelditu, eta berriro korrika.

Batzuen eta besteen arteko desberdintasunak bilatzen hasita, berehala erreparatuko diogu batzuen eta besteen hanken luzerari: jauzilari trebeak direnen atzeko hankak nabarmen luzeagoak eta lirainagoak dira. Baina desberdintasun morfologiko horretaz gain, badago alderik ezaugarri biokimiko garrantzitsu batean ere, moldaera anatomikoari etekinik altuena ateratzea ahalbidetzen diona: jauzilari trebe eta jauzilari kaxkarren hanketan LDH (laktato deshidrogenasa) izeneko entzimaren kontzentrazioa oso desberdina dela aurkitu dute ikertzaileek. Azter dezagun kontua.

Hasteko, entzimen zereginaz jardun behar dugu. Zelulek ekoizten dituzten katalizatzaile naturalak dira entzimak. Berez baldintza fisiologikoetan oso motel gertatuko liratekeen erreakzioak nabarmen azkartzen dira katalizatzaile horiei esker. Bizidunen entzimen hornidurak, hortaz, zeluletan gerta litezkeen erreakzio guztietatik zeintzuk gauzatzen diren eta zer abiadurarekin gertatzen diren mugatzen du neurri handi batean.

Beste edozein mugimendu bezala, gihar-zelulen uzkurketan oinarritzen dira jauziak. ATP izenaz ezagutzen den adenosin trifosfatoaren guztiz menpekoa da giharraren uzkurtzeko ahalmena. Beraz, salto egiteko ATPa behar da, eta salto azkarrak eta luzeak egiteko ATP asko behar dute igelen hanketako gihar-zelulek.

Jakina da, bestalde, anfibioak ez direla oso eraginkorrak oxigenoan oinarritutako ATParen sintesia burutzen, batez ere birika nahiko sinpleak dituztelako. Ondorioz, biriketatik zeluletarainoko oxigenoaren garraioa motela izan ohi da. Horrek, ohiko zereginetan, ez du arazorik sortzen. Baina mehatxupean, gauzak erabat alda daitezke: igel batek nolabaiteko arrisku bat sumatzen duenean, salto eginez erantzuten du, eta jauzi horiek gauzatzeko beharrezkoa den ATPa sortzeko behar den abiadura oxigenoa ehunetara heltzen den abiadurak ahalbidetzen duena baino handiagoa da. Hortaz, metabolismo aerobioa erabiltzeaz gain igel hauek metabolismo anaerobiora jo behar dute, hau da, oxigenoa beharrezkoa ez duten ATParen sintesi-bideak erabili behar dituzte.

Horixe da, hain zuzen ere, zenbait igelen eta aporen arteko aldea: hauetako batzuek hanketako giharretan laktato deshidrogenasa (LDH) izeneko entzimaren kontzentrazio altuak dituzte, eta beste batzuek askoz ere kontzentrazio baxuagoak. ATParen ekoizte-abiadura eta haren hidrolisian oinarrituta dagoen uzkurketa muskularra, beraz, entzima honen kontzentrazioaren araberakoak dira neurri handi batean, eta, hortaz, laktato deshidrogenasaren biltegia beterik dutenak dira jauzi izugarri azkarrak eta indartsuak egiten dituzten igelak. Aldiz, entzima gako honen kantitate txikiak dituztenek jauzi apalagoak baino ezin dituzte egin. Horren arrazoia oso sinplea da: LDHa ezinbestekoa da ATPa bide anaerobiotik sortu ahal izateko, hari esker osatu baitaiteke hartzidura laktiko izena duen bide anaerobio hori. Beraz, LDH asko badago, handia da denbora-unitateko sor daitekeen ATP kantitatea, eta alderantziz LDH gutxi badago.

Formula 1ean bezala, igelen kasuan azkar ibiltzeko karrozeria eta gurpil egokiak garrantzitsu badira ere, ezinbestekoa da motorraren ahalmen handia!

Egileez: Juan Ignacio Pérez Iglesias (@Uhandrea) eta Miren Bego Urrutia Biologian doktoreak dira eta UPV/EHUko Animalien Fisiologiako irakasleak.

Artikulua UPV/EHUren ZIO (Zientzia irakurle ororentzat) bildumako Animalien aferak liburutik jaso du.