1940ko azaroaren 27an, Alemania nazian, mediku batek errezeta bat idatzi zuen paziente batentzat. Judua zen eta, beraz, haren errezetak Daviden izar bat zeraman estanpatuta, leku eta une horretan kondenaren baliokidea zen baldintza bat argi eta garbi adierazteko. Haren izena Lucie Adelsberger zen eta, jakina, kondena hori bete zuen: urte batzuk eman zituen Auschwitz eta Ravesnbrückeko kontzentrazio-esparruetan.
Bertan aritu zen bere lanbidean eta presoen pairamena arintzen saiatu zen, batez ere tifusa zutenena, imajina zitezkeen baldintzarik gogorrenetan. Bizitzak salbatzea bere irismenetik kanpo zegoen ia beti, nahiz eta ahal izan zuen guztia egin zuen. Aske utzi ondoren, hurrengo urteetan memoria batzuk idatzi zituen, eta bertan bizitako esperientzia kontatu zuen. Horri esker, Holokaustoaren memoria gorde ahal izan da.
Alemaniatik ihes egin nahi izan zuenerako, berandu zen
Adelsberger Nurenbergen (Alemanian) jaio zen 1895eko apirilaren 12an. Aita ardo merkataria zen. Medikuntza ikasi zuen Erlangengo Unibertsitatean eta 1919an lizentziatu zen. Weimarko Errepublikaren garaian hasi zen pediatra gisa lan egiten Berlinen, Adolf Hitler boterera igo aurretik. Robert Koch Institutuko ikerketa klinikoan ere jardun zuen, eta interes berezia adierazi zuen alergologian eta immunologian. Alemaniako Emakumeen Elkarte Medikoaren sortzaileetako bat izan zen, eta haren lanek eragin handia izan zuten garai hartako lankideen artean, eta Harvardeko Unibertsitatea bisitatzeko eskaintza bat jaso zuen.
Hasieran, Gestapok, polizia naziak, bidaiatzeko baimena ukatu zion. Geroago, hamar eguneko baimena lortu zuen eta Estatu Batuetara bidaiatu zuen. Han zegoen 1938an, labana luzeen gaua izenekoa gertatu zenean. Gertaera horien aurrean, Estatu Batuetako orduko presidenteak, Rooseveltek, dekretu bat eman zuen; horren bidez, herrialdean zegoen eta berera itzultzeko beldur zen edozein pertsona gera zitekeen. Berak ez zuen hori egin nahi izan: ama, bere mende zegoena, Alemanian baitzegoen, eta ez zuen bakarrik utzi nahi hain giro arriskutsuan.
Eta hori bere lan aukerak nabarmen murriztu zirela erregimen nazia boterean zegoenean. 1933tik aurrera, mediku eta zientzialari juduei unibertsitateetan ikerketa-lanpostuak betetzea eta osasun-arretako plan nazionalean parte hartzea debekatu zitzaien, ordura arte beren lanaren ordainsaririk handiena izan zena. 1938az geroztik debekatuta zuten juduak ez ziren gaixoak tratatzea. Geroago, Adelsbergerrek bisa bat lortu nahi izan zuen amarekin alde egiteko, baina ez zuen lortu.
“Sara” izena hartzera behartuta
Adelsbergerrek, beraz, erregimen naziaren pean bizitzen jarraitu zuen. Garai horretakoa da istorio hau hasteko erabili dugun errezeta. Bertan agertzen den izen osoa Lucie Sara Adelsberger da. “Sara” ez zen Adelsbergerren benetako bigarren izena, baina garai hartan erregimen naziak ezarritako arraza-dekretuetako batek emakume judu guztiak behartzen zituen beren izenetan sartzera, haien nortasuna argi uzteko. Gizonek bigarren izen gisa “Israel” erabili behar zuten arrazoi beragatik.
1943ko maiatzaren 17an, Adelsberger Auschwitzera deportatu zuten, Bigarren Mundu Gerrako Europako kontzentrazio-esparrurik handienetako batera. Esparru hori da ezagunena juduen eta beste gutxiengo batzuen hilketarako erregimen naziak abiarazitakoen artean. Adelsbergerrek bizirik irautea lortu zuen, eta, urte batzuk geroago, memoria batzuk argitaratu zituen. Bertan, bere esperientzia kontatu zuen, eta gertatutakoaren oroitzapena gordetzen lagundu zuen.
«Ez zuen ezertarako balio, euliak bezala hiltzen ziren»
Auschwitzeko esparrua hainbat eremuk osatzen zuten: sarraski-eremu bat (gas-ganberak zeuden tokia), Auschwitz II-Birkenau izenekoa; barneratze-eremu nagusi bat, Auschwitz I; eta behartutako lanen eremu bat, Auschwitz III. Adelsberger ijito etniako pertsonak konfinatuta zeuden sarraski eremuko erizaindegira bidali zuten, eta horien artean tifus bolada piztu zen. Medikaziorik eta tratamendu aukerarik gabe, higiene eta pilaketa baldintza jasangaitzenen erdian, medikuak bere memorietan kontatu zuen ezer gutxi zegoela egiteko, kontsolatzen eta animatzen saiatu baino ez. «Ez zuen ezertarako balio, euliak bezala hiltzen ziren».
Adelsberger saiatu zen ahalik eta preso gehienei bizirauten laguntzen, posible zuen modu guztietan. Gaixoak sendatzen eta kontsolatzen saiatzeaz gain, beste pertsona batzuei gaixotasun edo ahuleziak ezkutatzen lagundu zien. Izan ere, guardia eta mediku naziek hauteman izan balituzte, gas-ganberara bidaltzeko lituzkete; lan egiteko moduan ez zegoena ez zen nahitaezkoa, eta berehala gaseztatzen zuten.
Baina Adelsbergerrek oso-oso gutxitan salbatu ahal izan zuen biziren bat, eta horrelako leku batean mediku izateak zalantza etiko ikaragarriak sortu zizkion, aurrerago bere memorietan kontatuko zituenak. Auschwitzera haurdun zeuden emakume batzuk iritsi ziren; eta, antzemanez gero, berehala hiltzen zituzten. Baina antzematen ez bazuten eta haurdunaldia kontzentrazio-esparruan garatzen bazen, gauzak ez ziren hobeak ez haientzat ez haurrarentzat, erditu eta hurrengo egunetan hiltzen baitzituzten.
Etika medikoak dio erditzean amaren bizitza eta haurrarena arriskuan badaude, lehentasuna amaren bizitza salbatzera bideratu behar dela. Preso-medikuek diskrezioz jokatzen zuten arau horri jarraituz: haurra hil egin behar zen amak bizi ahal izateko. Emakume askok ez dute gainditzen haren haurraren heriotzak eragindako shocka, eta ez digute barkatu, ez guri ez beren buruari.
Basakeria desagerrarazteko ondarea
1945eko urtarrilaren 18an, tropa sobietarrek Auschwitzerantz aurrera egin ahala, ofizial naziek presoak hotzetik eta elurretik martxa bat hastera behartu zituzten. Horietako asko bidean hil ziren edo hil egin zituzten. Adelsberger bizirik atera zen eta beste esparru batera bidali zuten, Ravesnbrückera, Alemanian. Azkenik, aske utzi zuten 1945eko maiatzaren 2an.
Gerra ostean, Adelsbergerrek Estatu Batuetara emigratu zuen eta New Yorkera joan zen bizitzera. Han minbiziaren ikertzaile gisa lan egin zuen bere karrera amaitu arte. 1971ko azaroaren 2an hil zen.
Bere memorietan, Adelsbergerrek alegatu bakezale sutsua egin zuen:
Txosten honek biktimen historia kontatzen du, ez zauri zaharrak irekitzeko asmoarekin, baizik eta guretzat, juduontzat eta gizateria osoarentzat, ondarea izan dadin. Helburua beteko du irakasten badigu, guri geure burua Jainkoaren kreaturatzat daukagunoi, pertsona hobeak izateko, lagun hurkoa benetan maitatzeko eta Lurretik basakeria desagerrarazten lan egiteko.
Iturriak:
- Lucie Adelsberger, Wikipedia
- Hoenig, L. J. (2000). A Jewish physician amidst the Holocaust, Archives of International Medicine, 160(19), 2891-2894
- Lucie Adelsberger, Museum im Robert Koch-Institut
- Saenger, Paul. (2006). Jewish Pediatricians in Nazi Germany: Victims of Persecution, The Israel Medical Association journal, 8(5):324-8
Egileaz:
Rocío Benavente (@galatea128) zientzia kazetaria da.
Jatorrizko artikulua Mujeres con Ciencia blogean argitaratu zen 2024ko apirilaren 25ean: Lucie Adelsberger, la médica judía que trató, con poco éxito, de salvar vidas en Auschwitz.
Itzulpena: UPV/EHUko Euskara Zerbitzua.
1 iruzkina
[…] Lucie Adelsberger mediku aleman judu bat izan zen. Alemania nazian bizi izan zen, eta Holokaustoaren biktima izan zen. Urte batzuk eman zituen Auschwitz eta Ravesnbrückeko kontzentrazio-esparruetan. Auschwitzeko erizaindegian jarri zuten lanean, baina geroago adieraziko zuenez, ez zuen ezertarako balio […]