Asteon zientzia begi-bistan igandeetako gehigarria da. Astean zehar sarean zientzia euskaraz jorratu duten artikuluak biltzen ditugu. Begi-bistan duguna jaso eta laburbiltzea da gure helburua.
Ingurumena
UPV/EHUko ikertzaileek ohartarazi dute Ostreopsis ovata alga tropikala ugaritu dela Donostiako Kontxako badian, batez ere Ondarreta inguruan. Alga hori, nahiz eta toxikoa izan daitekeen, oraingoz ez da arrisku handikotzat hartu. Ura epelagoa egoteak eta Ondarretako arroka eta makroalgaz beteriko hondoak haren hazkundea errazten dute. 2007an atzeman zen lehen aldiz Bizkaiko golkoan, eta 2020tik kasu batzuk erregistratu dira, baina ez dago larrialdi egoerarik. Informazioa Berrian.
Raquel Idoeta UPV/EHUko Bilboko Ingeniaritza Eskolako Ingeniaritza Energetikoaren saileko irakasleak eta Segurtasun Nuklear eta Erradiologikoko (SEGNUC) taldeko kideak elementu erradioaktibo jakin batzuei lotutako zaintza erradiologikoa egiten du. Erradioaktibitatearen inguruko ezjakintasunak eta aurreiritziak apurtu nahian, nabarmendu du erradioaktibitatea naturala dela eta Lurra sortu zenetik existitzen dela. Jarraipen erradiologikoan tresna espezializatuak erabiltzen dituzte, elikagaietan eta lurzoruan erradioaktibitatea detektatzeko. Erradiazioa ez da beti kaltegarria, aplikazio mediko eta industrial onuragarriak ere baditu. Zientzialari honen inguruko informazio gehiago Berrian.
Biomedikuntza
UPV/EHUko NanoBioCel ikerketa-taldeko Gorka Orivek eta bere lankideek 3D bioinprimaketaren erronkak eta aukerak aztertu dituzte ehun-birsorkuntzan. Haien arabera, funtsezko erronkak dira zelula-dentsitate baxua hobetzea, ehun espezifikoen ezaugarriak inprimaketari egokitzea eta teknologia klinikara hurbiltzea, in situ aplikatuz. Bioinprimaketaren bidez, zelula-terapia eraginkorragoa izan daiteke, baina oraindik oztopo teknikoak daude. Science aldizkarian argitaratutako ikerketan, metodo hobetuak proposatu dituzte, eta Orivek azpimarratu du aurrerapenak lor daitezkeela diziplina anitzeko ikerketa sendoen bidez. Datuak Zientzia Kaieran.
Osasuna
Herpes zosterraren kontrako txertoa jaso duten adinekoek dementzia garatzeko % 20 arrisku txikiagoa dutela frogatu dute Galesen egindako ikerketa batean. Nature aldizkarian argitaratutako azterketak baieztatu du txertoak babes efektua duela, bereziki emakumeetan. Ikerketan, 71-88 urteko pertsonen datuak alderatu dira. Txertoa ez zen beste osasun parametroekin lotu, baina bai dementziarekin, eta horrek indartu egin du birusek nerbio-sisteman duten eragina eta txertoaren onura osasun publikoan. Azalpenak Elhuyar aldizkarian.
Brown unibertsitateko ikertzaileek AEBko eskualde eta Europako 16 herrialdetako 50-85 urte zituzten 73.000 helduri egin diete jarraipena, 10 urtez baino gehiagoz (2010-2022) eta ikusi dute desberdintasun sozialak AEBn handiagoak direla. Ondorioztatu dute AEBko biztanleen bizi-itxaropena txikiagoa dela europarrena baino, maila ekonomiko guztietan, baita aberatsenen artean ere. Are gehiago, AEBko aberats batzuen bizi-itxaropena Europako pobreenek dutenaren parekoa da. Heriotza-tasak Europan oro har txikiagoak dira, eta ikertzaileek nabarmendu dute ongizate-politikek onura orokorra dutela, ez soilik txiroentzat. Datuak Elhuyar aldizkarian.
Almidoitik eratorritako plastiko biodegradagarriek sortutako mikroplastikoek saguen osasunean kalteak eragin ditzaketela frogatu dute ikertzaileek. Esperimentuan, mikroplastikoak jandako saguek lesioak izan zituzten gibelean, hesteetan eta obulutegietan. Gainera, glukosa eta lipidoen metabolismoan eta hesteetako mikrobiotan desorekak hauteman zituzten. Mikroplastiko mota horrekin egiten den lehen ikerketetako bat denez, ikerketa gehiago egitea ezinbestekotzat jo dute, bereziki elikagaiak ontziratzeko erabiltzen diren bioplastikoen segurtasuna bermatzeko. Informazioa Elhuyar aldizkarian.
Kimika
Polimeroek ezinbestekoak dira garraioan, medikuntzan, energian eta elikagaien kontserbazioan, besteak beste. Karbono, hidrogeno, nitrogeno eta oxigenoz osatuta, haien egitura moldatuz propietate desberdinak lor daitezke. POLYMATeko ikertzaileek ingurumen-inpaktua murrizteko, birziklapena hobetzeko eta aplikazio berriak garatzeko lan egiten dute. Polimeroek erronka jasangarriak dituzte, baina haien moldakortasuna funtsezkoa da etorkizunerako. Informazioa gehiago Zientzia Kaieran.
Genetika
Colossal Biosciences enpresak duela 13.000 urte desagertutako Canis dirus otso erraldoiaren ezaugarriak dituzten hiru otsokume sortu ditu otso grisaren geneak editatuta. Hala ere, aditu batzuek diote ez dutela benetan espeziea berreskuratu, baizik eta haren antzeko hibrido bat lortu. Klonaziorik gabe, espezie desagertu bat ezin da guztiz berpiztu. Hiru otsoak instalazio pribatu batean bizi dira, eta lorpena ikusgarria bada ere, oraindik ez da benetako espezie berpiztea. Datuak Berrian.
Arkeologia
Afrikan aurkitutako 1,5 milioi urte inguruko hezurrezko tresnek milioi bat urte atzeratu dute haien ekoizpen sistematikoaren hasiera. Olduvaiko arroilan (Tanzania) 27 hezur landu aurkitu dituzte, ugaztun handien hezurrak erabiliz egindako aizkora eta aizto modukoak. Aurkikuntzak erakusten du hominidoek pentsamendu konplexua eta plangintza egiteko gaitasuna zutela. Orain arte, horrelako tresnak zaharrenak Europan aurkituak ziren duela 400.000 eta 250.000 urte artekoak. Egileek uste dute Homo erectus espezieak egin zituela, baina oraindik ezin dute ziurtatu. Azalpenak Zientzia Kaieran.
Aranzadi Zientzia Elkarteak Amasako Garmendi kobazuloan eta Aranerrekako harpean egindako indusketek Burdin Aroko eta Erromatar garaiko giza aztarnak aurkitu ditu. Garmendin hezurrak, ikatz-aztarnak eta erretako zerealak aurkitu dituzte, eta Karbono-14 datazioa egingo diete aztarna batzuei. Aranerrekan, sutondo bati lotutako okupazio berria eta zeramika piezak agertu dira. Aztarnategietan lurzorua harriz egokitzeko ohitura hauteman da, inguruko bestelako guneetan ohikoa ez den ezaugarria. Indusketek jarraipena izango dute. Informazioa Gara egunkaria.
Botanika
Stella Ross-Craig (1906-2006) ilustratzaile botanikoak Kew Errege Lorategi Botanikoan 30 urtez lan egin zuen. Britainia Handiko flora zehaztasun handiz irudikatu zuen, 3.000 espezie baino gehiago marraztuz. Drawings of British Plants (31 bolumen, 1300 lamina) obra nagusitzat du. Zientzialariek eta artistek goraipatu zuten haren doitasuna eta edertasuna. Curtis’s Botanical Magazine eta beste argitalpen ospetsuetan aritu zen. Bere lana oraindik inspirazio iturri da. Zientzialari honen inguruko informazio gehiago Zientzia Kaieran.
Egileaz:
Enara Calvo Gil kazetaria da eta UPV/EHUko Kultura Zientifikoko Katedraren komunikazio digitaleko teknikaria.