Astronomia
Badugu Jupiterren ezaugarrien berri. Izan ere, Juno misioan hartutako datuekin Jupiterren grabitazio-eremua, atmosferako fluxuak, barne-osaketa, poloetako zikloiak eta abar aztertu dituzte. Esaterako, Jupiterren grabitazio-eremua asimetrikoa da iparretik. Horren harira, ondorioztatu dute atmosferako eta barnealdeko haize-fluxuek eragiten dutela asimetria hori. Horretaz gain, azalean banda gisa ikusten diren korronteak ez direla azaleko kontu bat, baizik eta 3.000 kilometroko sakoneraino iristen direla ondorioztatu dute. Aztertu dituzten xehetasunen artean bada poloena. Bertan, zikloiek poligono-forma iraunkorrak hartzen dituztela ikusi dute. Oraindik ez dakite zikloi horiek nola sortzen diren eta nola irauten duten.
Nola sortu zen Ilargia? Bere sorrera definitzen duen gertaera oso finkatuta dago jada. Halere, orain iradoki dute ilargia ez zela sortu talka baten ondoren jaurtikitako Lurraren zati batetik, baizik, Synestia izeneko estruktura baten barruan; hau da, talka batek hori sortu zuen eta estruktura horren barruan sortu ziren Lurra zein Ilargia. Teoria berri horren arabera, lehen kondentsazio horren ostean Ilargia atera zen eta ondoren kondentsatu zen Lurra. Hortaz, satelitea planeta baino lehenago sortu zen.
Imajina dezakezu Lurretik estralurtarrekin komunikatzea lortzen dugula? Sonar musika jaialdiaren 25. urtemugaren harira, mezu bat espazioan dabil jada. Iazko urrian bidali zuten Norvegian dagoen radar antena baten bidez. Ingeniari lanetan, Jordi Portell i de Mora aritu da. IEEC Kataluniako Espazio Ikerketarako Institutuan eta ESA Europako Espazio Agentziaren GAIA misioan lan egiten du eta hark azaldu duenez, beste hainbatetan bidali dute mezua baina ez dute “modu errealistan egin; oso urrun daude izarretara bidali direlako mezuak”. Ignasi Ribas IEECko zuzendariarekin batera, jomugak bilatzeari ekin zioten. NASArekin eta ESArekin hitz egin zuten antenak lortzeko, baina, azkenean, bi agentziek atzera egin zuten. Azkenean, 12,4 argi urtera dagoen planetara bidali dute mezua. Teorian 25 urteren buruan posible izan liteke erantzun bat bueltan jasotzea.
Emakumeak zientzian
“Berdintasuna ikasi egiten da. Irakatsi berdintasuna” da 2018ko martxorako Emakunde Emakumearen Euskal Erakundeak proposatu duen leloa. Berdintasuna ikasteko, irakatsi egin behar da. Ideia horrekin bat eginez, sasoi guztietako bederatzi emakume zientzialari daude artikulu honetan, horiek nortzuk diren ezagutzeko gonbita egin digute Zientzia Kaieratik.
Egiptologia
Ikertzaile talde batek argitaratu duenez, orain dela 5.200 urteko tatuajeak aurkitu dituzte Egiptoko momia batzuetan. Afrikako zaharrenak lirateke, eta Ötzi gizakiaren garaikideak. Aipagarria da Alpeetan azaldu zen Ötzi momiak 61 tatuaje dituela soinean.
Matematika
Badirudi 2018 matematikaren eta biologiaren urtea izango dela. European Mathematical Society (EMS) eta European Society for Mathematical and Theorical Biology (ESMTB) elkarteek “Biologia Matematikoaren urtea” ospatuko dute. Egitasmo honen bitartez, erakutsi nahi dute matematikak biologian eta medikuntzan duen erabilera. Alor horien arteko fusioa ez da gauza berria, baina. Alfred Lotkak (1880-1949) eta D’Arcy Wenworth Thomsonek (1860-1948) egindako lanak aipatzen dituzte testu honetan. Adibidez, Lotkakek proposatu zuen ekologian erabili den lehen eredu matematikoa, zeinetan harrapakina-harraparia espezie-bikote baten elkarbizitza aztertzen baita ekuazio diferentzialen bidez.
Medikuntza
Elefanteak, hibernatzen duten saguzarrek, orkak, izurdeak, sator-arratoi biluziak (Heterocephalus glaber) eta Ictidomys tridecemlineatus karraskariak badute berezitasun interesgarri bat gainerakoekin alderatuta: bai gizakietan bai beste ugaztunetan berdinak diren genoma-zati batzuetan aldaketak eragiten dituzten eremuak dituzte. Ikerketa honen funtsa elefantea izan da. Helburua zen jakitea zergatik elefanteek ez duten minbizia izaten, hain handiak izan arren. Eta ikusi dute DNAren kalteei erantzuten dieten geneen erantzunaz arduratzen den genoma-zatia aldatuta dutela.
Neurozientzia
Garuneko ehun biziaren eremu jakin batean zelula guztien irudiak jasotzea ahalbidetzen duen teknika aurkitu dute. Sushi du izena eta garuneko zelulak inguratzen dituen eremu txiki-txikia, likidoz betea, etiketatzea ahalbidetzen du. Horrela saihestu egiten da aztertu nahi diren zelula guztiak banaka etiketatu behar izatea. Mikroskopia erabili dute horretarako, neurozientzia alorrean gehien erabiltzen den teknika. Orain arte, garuneko ehun bizia ikertzeko erabili izan diren mikroskopia metodoak aldez aurretik markatutako zelulak bakarrik bistaratzen zituzten.
Osasuna
Ehun urte bete dira espainiar gripea ezizenarekin ezagutzen den pandemia gertatu zenetik. Ikertzaile gehienen aburuz, pandemia 1918ko martxoan hasi zen AEBn. Anton Erkoreka UPV/EHUko medikuntzako irakasle eta Euskal Herriko Medikuntzaren Museoko zuzendariak –”La Pandemia de gripe española en el País Vasco 1918-1919″ idatzi du, adibidez– azaltzen du Euskal Herriaren kasuan, epidemia bat-batean agertu zela, ez zuen denbora askorik iraun eta mila lagunetik hamabi hil zituela. Gaixotasun hori oso gogorra izan zen eta berriz ere gerta litekeela ohartarazi dute. Erkorekarentat arazo bat dago: “Sasoiko gripean gertatzen den bezala, jende guztia ospitalera badoa, kolapsatu egiten dira. Orduan, gure osasun sistemak ez daude prestatuta horrelako epidemia zabal eta handi bati aurre egiteko. Hori da ikusten dugun arazo bakarra. Zientifikoki nahiko ondo gaude prestatuta”.
Azken mende laurdenean zeliakoen kopurua bost aldiz biderkatu da. Zer dela eta? Kontsumo ohiturak aldatu dira, bai, baina orain kasu gehiago diagnostikatu egiten dira, ezbairik gabe. Eta noiztik daukagu gaixotasun honen berri? Areteo Kapadoziakoak K.o. I. mendean idatzitako medikuntzako tratatu zabalean atal osoa eskaini zion “afekzio zeliakoari”. Izena ere Areteok berak jarri zion: koiliakosedo “hesteetako gaitza dutenak” deitu zien gaixoei. Greziar medikuaren esanetan, zeliakoek “ez dituzte elikagaiak atxikitzen” eta horren arrazoia “bero natural eskasia” zen. Garai hartan uste zuten urdail barruko “bero natural” hori ezinbestekoa zela elikagaiak xurgatzeko.
Teknologia
Katu-robot bat izateko aukera dugu orain. Ahaztu zaitez zaintzaz eta eraman etxera OpenCat delakoa, kode irekikoa eta 3D inprimagailu baten bidez inprimatu dezakezuna. Sarean bertan lortu daiteke. Rongzhhong Li egileak ez du oraindik informazio guztia sareratu, baina iragarri du datozen egunotan zabalduko duela dokumentazio guztia.
Azkuen Fundazioak, Talaios Koop-ekin elkarlanean, Teknologia Faroa atala sortu du. Bertan, hilabetero, teknologien errepasoa egingo dute.
Asteon zientzia begi-bistan igandeetako atala da. Astean zehar sarean zientzia euskaraz jorratu duten artikuluak biltzen ditugu. Begi-bistan duguna erreparatuz, Interneteko “zientzia” antzeman, jaso eta laburbiltzea da gure helburua.
Egileaz: Uxue Razkin Deiako kazetaria da.