Willy Kühne fisiologoak “entzima” izena proposatu zuen 1876an hartzigarriak —aldaketa kimikoaren agenteak organismo bizietan— sailkatuak ziren mota bietako bat izendatzeko. Denboraz, bi motak ezagutuko ziren entzima izenaz.
Hartzigarriak antzinatetik ezagutzen ziren. Ogia altxarazten zuten agenteak ziren, mahats-zukua ardo eta malta-estraktuak garagardo bihurtzen zituztenak. Antoine-Laurent Lavoisier-ek, alkohol-hartzidura ekuazio kimiko gisa deskribatzean, eragile estatus berezia eman zien hartzigarriei, prozesuaren parte hutsa izan beharrean.
XIX. mendeko 30eko urteetan kimikariek hainbat erreakzio aurkitu zituzten, era berean aktibatzen zirenak substantzia baten kopuru oso txikietan; substantzia hori erreakzioan eraldatzen ziren erreaktiboak ez bezalakoa zen. Horrela, Anselme Payen-ek eta Jean-François Persoz-ek ernamuindutako hazietatik substantzia bat atera zuten, gai zena bere almidoi-pisua bi mila aldiz azukre bihurtzeko: diastasa deitu zioten. Eilhard Mitscherlich-ek frogatu zuen alkohola eter bihurtzen duen azido sulfurikoa ez zela erretzen prozesuan; kimikari horrexek beste prozesu asko identifikatu zituen, “kontaktu bidezko deskonposatze eta konbinatze” gisa sailkatu zituenak. 1835ean, Jöns Jacob Berzelius-ek katalisi deitu zion fenomeno orokorrari. Berzeliusek aurreikusi zuen diastasaren moduko eragile katalitiko organiko asko aurkituko zirela, eta milaka prozesu katalitiko gertatzen omen zirela landareen eta animalien ehun eta jariakinetan.
Urtebete geroago, Theodor Schwann-ek substantzia bat identifikatu zuen urdaileko urinetan, oso kopuru txikietan jokatzen zuena azidoen aurrean, albumina eta beste elikagai nitrogenodun batzuk digeritzeko. Substantzia hori ―pepsina izena eman zion― isolatzeko gai izan ez bazen ere, frogatu zuen haren propietate kimikoek beste edozein animalia-substantzia nitrogenodun ezagunetatik bereizi egiten zutela. Pepsinaren propietateak alkohol-entzimarekin arretaz alderatuta, Schwannek ondorioztatu zuen, jokatzeko moduan hain antzekoak zirenez, pentsa litekeela hartzigarri organikoen klase orokor batekoak zirela. Schwannen pepsinaren akzioaren analisiak digestio-entzima gehiagoren bilaketa erraztu zuen.
Louis Pasteur-ek esan zuenean alkohol, azido laktiko eta azido butirikorako hartzigarriek nahitaezkoa zutela organismo biziak izatea, behera etorri zen Schwannek pepsina alkohol-entzimarekin konparatuz sortua zuen definizioa, digestio-entzimek gorputzetik kanpo jokatu ahal zutelako. “Eratutako” hartzigarrietatik bereizteko ―legamiatik, adibidez―, organismoetatik beraietatik bereizezinak baitziruditen, hartzigarri “eragabeak” esan zitzaien Pasteurrenei, harik eta Willy Kühne-k entzima izena eman zien arte.
Eduard Buchner-ek 1900ean zelulen hartzidura askea frogatu ondoren, bereizketa hori ez zen beharrezkotzat jo. Entzima izena izendapen orokor gisa erabili zen alemanez mintzatzen ez ziren herrialdeetan, hartzigarri hitza lotuegi zegoelako hartzidura-prozesuekin, eta, beraz, agente katalitiko biokimikoez aritzeko ezin zen hitz orokorra izan. Alemanian bazen hitz ezberdin bat hartzidura izendatzeko (Gärung), eta, horregatik, hartzigarri hitza Bigarren Mundu Gerra ostera arte erabili zen.
Schwannek pepsina ezaugarritzeko erabili zituen erreaktiboek erakutsi zuten “albuminoide”en taldeko substantzia bat izan litekeela, geroago proteinak esango zitzaiena. Hala ere, entzimak hain kopuru txikietan egoteak erabat zaildu zuten entzimak isolatzea; hori zela eta, ezin zitzaizkien berariazko saiakuntzak aplikatu proteina gisa identifikatzeko. Egoera halakoa zen, ezen, artean XX. mendeko 20ko urteetan, Richard Willstäter biokimikari entzutetsuak ere esaten baitzuen entzimekin lotzen ziren proteinak molekula erreaktibo txikien garraiatzaile hutsak zirela, eta horiexek ematen zietela berariazkotasuna entzimei.
1930ean, John Northrop-ek pepsina kristaltzea lortu zuen; horrek iritzia azkar aldarazi eta entzimak proteinak zirela sinestea ekarri zuen. Harrezkero, ikertzeko ahalegin asko eskaini zaio frogatzeari molekula zinez konplexu horien hiru dimentsioko egitura dela beren akzioen berariazkotasun aparta dakarrena.
Egileaz: Cesár Tomé López (@EDocet) zientzia dibulgatzailea da eta Mapping Ignorance eta Cuaderno de Cultura Cientifica blogen editorea.
Itzulpena: Leire Martinez de Marigorta
Hizkuntza-begiralea: Gidor Bilbao