Diru Zikina

Josu Lopez-Gazpio

Dirua une oro erabiltzen dugu eskuen artean eta txanponak eta billeteak erraz pasatzen dira esku batetik bestera edozer saltzen edo erosten dugunean. Bide horretan, dirua mikroorganismoen transmisiorako lekua izan daiteke; izan ere, billeteak eskuekin ukitzen ditugu eztula egin ondoren edo kutsatutako beste gainazal batzuk ukitu ondoren. Billeteak kontatzeko hatzak listutan bustitzen duenik ere bada eta ez dirudi teknika hori oso osasungarria denik.

Oro har, dirua ez da mikroorganismoen hazkuntzarako leku aproposa, baina, hala ere, batzuk gai dira txanpon eta billeteetan bizirauteko.

2017. urtean PLOS ONE aldizkarian argitaratutako ikerketa baten emaitzen arabera, New York hiriko dolar bateko billeteetan ehunaka mikroorganismo desberdin aurkitu zituzten. Bide batez, horretaz aparte jakin badakigu AEBtako diru-paperaren %80ean kokaina arrastoak ere badaudela. Billeteetan dagoen kutsadura kantitatea gizarte horren higienearen isla izaten da, baina, ez da eragina duen efektu bakarra: diruak zirkulazioan egiten duen denbora -15 urtekoa izan daitekeena-, urteko sasoia, ingurugiro-baldintzak, billetearen materialak eta lekuko bakterio-florak, besteak beste, eragina dute. Oro har, bakterio Gram positiboak ohikoagoak dira diru-paperean, hori bai.

Hori guztia ikertzeko asmoz, Habip Gedik ikertzaileak eta bere lankideek Staphylococcus aureus, E. Coli eta Enterococcus feaecium bakterioen koloniak aztertu zituzten herrialde desberdinetako billeteetan. Jakina da herrialde bakoitzak material desberdinak erabiltzen dituela diru-papera egiteko eta horrek eragin garrantzitsua dauka bertan hazi -edo bizirik mantendu- daitezkeen mikroorganismoetan eta haien kopuruan. Europan erabiltzen diren euroen kasuan, nagusiki kotoia erabiliz eginda daude, beste hainbat osagaiez gain -baita plastikozko atalak ere-. Egun erabiltzen diren beste billete batzuk plastiko hutsez eginda ere egon daitezke. Plastikozkoen kasuan, bakterio gehiago aurki daitezke, plastikoan denbora luzeagoz iraun dezaketelako bizirik.

Gedik eta bere lankideen ikerketan jatorri desberdineko billeteak aztertu ziren. Horretarako, lehenik eta behin billeteak esterilizatu egin ziren izpi ultramoreak erabiliz eta ondoren bakterioak inokulatu zituzten, kantitate ezagunetan. Ikerketaren lehen zatian, 24 orduz bakterioak inkubatzen egon ziren eta, jarraian, billeteetan zeuden koloniak zenbat ziren hiru, sei eta hogeita lau ordu pasatakoan. Lehen zatian aztertutako billeteak Kroaziako kunak, dolar kanadarrak, dolar estatubatuarrak, Errumaniako leuak, errupia indiarrak, Marokoko dirhamak eta euroak izan ziren. Errumaniako leuetan hiru bakterioen hazkuntza gertatu zela ikusi zuten ikertzaileek eta Kroaziako kunetan, aldiz, bat bera ere ez. Errumaniakoa izan zen billete bakarra 24 ordu pasata mikroorganismoak mantentzen zituena. Euroen kasuan, hiru ordu pasata E. coli eta Enterococcus feaecium bakterioek bertan jarraitzen zuten eta sei ordu pasata E. coli arrastoak soilik detektatu ziren. Kasu honetan azpimarratu behar da ikerketan ez dela kontuan hartzen jatorrizko herrialdean egon daitekeen higiene-maila; izan ere, billeteak esterilizatu egin ziren esperimentuak egin aurretik. Azken batean, bakterio motak, denbora eta billetearen materiala dira aztertutako aldagaiak.

Ikerketaren bigarren zatian, Gedik eta bere taldeak bakterioen kutsatzea aztertu nahi izan zuen. Atal horretan Errumaniako leuak, euroak eta dolar estatubatuarrak bakarrik ikertu zituzten. Horretarako billeteak esterilizatu ziren eta bertan bakterioak inokulatu ziren. Billeteak lehortzen utzi ondoren, eskuak alkoholarekin desinfektatu zituzten hiru boluntariok billeteak ukitu zituzten 30 segundoz. Jarraian, hatzetan zeuden bakterioak aztertu ziren. Ikerketaren lehen zatitik espero zitekeen modura, Errumaniako leuen kasuan E. coli eta S. aureus bakterioen kutsadura gertatu zen billetetik boluntarioen hatzetara. Dolarren kasuan, kutsadura gertatu zen, baina, maila baxuagoan. Euroen kasuan, ez zen kutsadurarik gertatu.

Ikertzaileek ondorioetan aipatzen dutenez, diru-papera kotoi zuntzez eginda dago nagusiki -lihoa edo beste ehun-zuntzak ere izan ditzakete-. Zenbait kasutan, gainera, polibinil alkohola edo gelatina geruza bat izan dezakete gogortasuna handiago emateko. Bestalde, polimeroz egindako billeteak ere badaude egun. Errumaniako billeteen kasuan, horixe da ziur aski gertatu dena: billete errumaniarrek egitura polimerikoa dute eta bertan bakterioak errazago mantentzen dira, ikertzaileen arabera. Hortaz, polimeroetan oinarritutako billeteak dituzten herrialdeek ikerketa honen emaitzak kontuan hartu behar dituzte, ikertzaileek diotenez. Euroen kasuan, arriskua txikia da eta dolarren kasuan, aldiz, zertxobait handiagoa. Kroaziako kunen kasuan, ez zen behatu bakterioen hazkuntzarik, baina, ikertzaileek ez dute proposamen argirik hori azaltzeko.

Turkian 2017 eta 2018. urteen artean egindako beste ikerketa baten arabera, billeteen %81 bakterioz kutsatuta zegoen. Hamazazpi bakterio oso ohikoak ziren, horien artean Bacillus spp., S. aureus, estafilokokoak, enterokokoak, Enterobacter cloacae eta Acinetobacter bauumannii ugarienak izanik. Kasu horretan, zirkulazioan zeuden billeteen analisia egin zuten billeteak egoera errealean nola dauden jakiteko. Deigarria izan zen, bestalde, billeteen balioa zenbat eta handiagoa izan bakterio kopurua txikiagoa zela -balio gutxiko billeteak gehiago erabiltzen diren seinale-. Ikerketan aipatzen diren beste erreferentzien arabera, billeteen %70-97 bakterio eta birusez kutsatuta legoke eta, diotenez, jakina da kasu horretan ere polimeroz egindako billeteetan mikroorganismo gutxiago egon ohi direla -Gediken taldeak Errumaniako billeteetan aipatzen duen ondorioaren aurkakoa, bide batez-.

Turkiako ikerketaren egileek diotenez, billeteak gaixotasunen kutsadurarekin lotu daiteke eta horregatik ezinbestekoa da eskuak garbitzea billeteetan bakterioak ez metatzeko. Beste edozein gainazal ukitu ondoren gerta daitekeen bezala, higienea garrantzitsua da bakterioen zabaltzea saihesteko. SARS-CoV-2ari dagokionez, Europako Banku Zentralak esan du ez dagoela kutsadura arriskurik billeteen bitartez.

Gedik, Voss eta Voss-en ikerketari dagokionez, 2019ko Ekonomiako Ig Nobel saria irabazi zuten egindako lanarekin. Ig Nobel sariak Nobel sarien parodia modukoak dira, hasiera batean barregarriak diren ikerketei emandakoak, baina, gerora, asko pentsarazten duten ikerketak dira eta, noski, seriotasun osoa dute. Zientzia Kaieran Ig Nobel sarien beste adibide batzuk ere baditugu, ikerketei ikusgarritasuna emateko balio izaten dutenak. Batek daki Ig Nobel sariari esker billeteen osasun-segurtasuna hobetzeko metodoak garatuko ote diren.

Informazio gehiago

• Here is how dirty your money really is, Abigail Abrams, time.com, 2017

Erreferentzia bibliografikoak

Gedik, H., Voss, T.A., Voss, A., (2013). Money and transmission of bacteria Antimicrobial. Resistance and Infection Control, 2, 22. DOI: 10.1186/2047-2994-2-22

Demirci, M. et al., (2020). Should we leave the paper currency? A microbiological examination. Official Journal of the Spanish Society of Chemotherapy – Rev Esp Quimioter, 33(2), 94-102. DOI: 10.37201/req/085.2019

Egileaz: Josu Lopez-Gazpio (@Josu_lg) Kimikan doktorea, irakaslea eta zientzia dibulgatzailea da. Tolosaldeko Atarian Zientziaren Talaia atalean idazten du eta UEUko Kimika sailburua da.