Kameleoien mihiaren proiekzio balistikoa

Juan Ignacio Pérez Iglesias

Tenperaturak eragin handia izan dezake animalien jardueran. Erreakzio kimikoen abiadura tenperaturaren men dago, honen araberakoa da; beraz, erreakzio kimikoetan oinarritutako funtzio guztiak tenperaturaren araberakoak dira; hori gertatzen da muskulu-uzkurdurarekin edo hesteetako mantenugaien xurgapenarekin, adibidez. Horregatik, tenperatura baxuek animalia poikilotermoen mugimendu ahalmena mugatu dezakete, eta horrek ondorio garrantzitsuak izan ditzake. Esaterako, harrapakin bat harrapatzeko mugimenduren bat egin behar da, eta gauza bera esan daiteke harrapari batetik ihes egitea tokatzen denean.

Ondorio hain garrantzitsuak izan ditzakeen kontua izanik, animalia poikilotermo askok mekanismo eraginkorrak garatu dituzte, neurri batean behintzat, jardueraren dependentzia termikoa neutralizatzeko. Hau da, lortu dute metabolismoa eta baita haren jarduera-maila orokorrak tenperaturaren mende egotea, espero zitekeena baino gradu bat gutxiagoan, efektu termikoa inplikatutako erreakzio kimikoetan eragin zinetiko zuzena soilik balitz bezala. Ahalmen horri esker, espezieen nitxo ekologikoa, gaitasun hori gabe izan zitekeena baino handixeagoa izan daiteke. Eta hau oso garrantzitsua da lehorreko animalietan; izan ere, uretako inguruneetan, eta batez ere itsasoan, aldaketa termikoak ez dira hain handiak izaten, eta, ia beti, askoz ere gradualagoak dira.

Animalia askok duten mendekotasun termikoa arintzeko gaitasunaz gain, badira “tirania” termiko horren ondorioak konpentsatzeko beste taktika batzuk garatu dituzten espezieak ere. Taktika horietako bat ikusiko dugu jarraian, esan liteke kameleoiek garatu duten trikimailu bat dela.

Kameleoiak, narrasti bizidun guztiak bezala, poikilotermoak dira baina nitxo ekologiko oso zabala dute, batez ere, elkarren antz handia duten muskerrekin konparatzen baditugu. Kameleoiak “eseri-eta-itxaron” (sit-and-wait) modalitateko harrapariak dira. Kameleoiak mugimendu motelekoak dira, eta oso kriptikoak, oso ondo ezkutatzen baitira. Ahalmen horri esker, harrapakin potentzialak ez dira konturatzen haien presentziaz. Gainera, oso ehiza-prozedura berezia erabiltzen dute: mihiaren proiekzio balistikoa. Seguru asko, denok ditugu gogoan kameleoi baten mihiaren proiekzioren baten irudiak, telebistako dokumentaletan oso ohikoak baitira irudiok. Kameleoiek abiadura handian proiektatzen dute mihia, nahiz eta honen luzera gorputzekoa halako bi izatera irits daitekeen. Izan ere, kameleoiak 0’07 segundoan luza dezake mihia (400 m s^-2-ko azelerazioan). Mihian substantzia itsasgarri bat dute eta bertan harrapatutako intsektuak itsatsita geratzen dira. Hori da, hitz gutxitan, ehiza-metodoa.

Aurrerago esan bezala, kameleoiek nitxo ekologiko oso zabala dute, tenperatura-tarte zabal batean ehizatzeko gai baitira. Gaitasun hori mihiaren mugimenduaren ezaugarriari zor zaio. Izan ere, kameleoiaren mihiaren mugimendua ez da muskulu-mugimendua, kolagenozko osagai elastikoak hedapenaren ondorioa baizik. Dirudienez, muskulu-jardueraren zeregina da mihia batzea —hau da, biribiltzea eta tenkatzea—. Mihia batuta dagoenean, osagai elastikoak uzkurtuta daude, eta, harrapakin baterantz proiektatzean, mihia batzerakoan sortutako tentsioa askatzen da. Neurri batean, balezta baten funtzionamenduaren antzekoa da. Balezta muntatzearen antzekoa da mihia biltzea; bi kasuetan lan bat egin behar da. Eta, behin muntatuta dagoenean, norberak nahi duenean askatzea besterik ez dago. Mihiak, ondorio guztietarako, jaurtigai gisa funtzionatzen du.

Mekanismo honen erabilerari esker, mihiaren proiekzioak tenperaturarekiko dependentzia gutxi du: 10 °C-ko jaitsierak mihiaren proiekzio abiadura eta potentzia %10 eta %20 bitartean murriztea baino ez du eragiten. Aldiz, mugimendu hori muskulu-uzkurduran oinarritu izan balitz, jaitsiera termiko berberak %40tik gorako murrizketa eragingo lukeen, mihiaren proiekzio abiaduran eta baita potentzian. Hau da, tenperatura baxuek ez dute gehiegi murrizten proiekzio abiadura, baina bai ondorengo biltze abiadura. Baina, noski, intsektuak harrapatzeko gakoa ez da mihia azkar biribiltzea, abiadura handian botatzea baizik.

Mekanismo bitxia eta erabilgarria da kameleoien mihiaren proiekzio balistikoa. Horri esker, tenperatura desberdineko hainbat lekutan bizi daitezke, eta, gainera, goizean goiz hasita ehizan ibili daitezke toki hotzetan. Eta hori berori, hotza dela eta, ezinezkoa zaie beste narrasti batzuei. Bagenekien kameleoien kamuflaje-gaitasuna egokitzapen baliotsua dela. Baina artikulu honetan deskribatutako mekanismoa, mihiaren proiekzio balistikoa (mizto jaurtigaia), oso baliotsua da, lehiarako abantaila baita.

Erreferentzia bibliografikoa:

Anderson, Christopher V., Deban, Stephen M. (2010). Balistic tongue projection in chamaleons maintains high performance at low temperature. PNAS, 107 (12), 5495-5499. DOI: https://doi.org/10.1073/pnas.0910778107

Egileaz:

Juan Ignacio Pérez Iglesias (@Uhandrea) UPV/EHUko Fisiologiako katedraduna da eta Kultura Zientifikoko Katedraren arduraduna.