Asteon zientzia begi-bistan #539

Zientzia begi-bistan

Asteon zientzia begi-bistan igandeetako gehigarria da. Astean zehar sarean zientzia euskaraz jorratu duten artikuluak biltzen ditugu. Begi-bistan duguna jaso eta laburbiltzea da gure helburua.

konplexuak
Irudia: Siegfried Poepperl – Iturria: Pexels

Eboluzioa

ACHUCARRO eta EHUko ikertzaileek egindako bi ikerketek frogatu dute hegaztiek, narrastiek eta ugaztunek modu independentean garatu dituztela garuneko zirkuitu konplexuak, arbaso komun bat izan arren. Science aldizkarian argitaratutako lanek erakutsi dute garunaren funtzioak antzekoak izan arren, enbrioi-garaiko zelula-motak eta garapen-mekanismoak desberdinak direla. Eboluzio konbergenteak garun konplexuak sortzeko bide alternatiboak eskaini ditu. Aurkikuntzek garunaren eboluzioa ulertzeko ikuspegi berria ematen dute eta neurozientzia konparatuan aurrerapen handia suposatzen dute. Datuak Zientzia Kaieran.

Kriminologia

Leire Padilla kriminologoak haurren aurkako indarkeria digitala aztertu du doktorego tesian, sare sozialek dakartzaten arriskuei erreparatuz. Padillaren arabera, sharenting-a (gurasoek haurren argazkiak sareetara igotzea) eta OnlyFans gisako plataformek adingabeak arriskuetara bultzatzen dituzte, batzuetan manipulazioaren eta xantaiaren bidez. Kriminologoaren eginkizuna prebentzioa eta biktimen babesa dela dio. Bere ikerketaren helburua gizartea ohartaraztea eta informazioa zabaltzea da, haurrak babesteko behar den kontzientzia pizteko. Odile Bourguignon Goñi kazetariak egin dio elkarrizketa Berrian.

Biologia

Nanyangeko (Singapur) Unibertsitateko ikertzaileek egindako ikerketa batek erakutsi du zahartzaroan gaitasun sozialak gutxitzea garuneko sare neuronal jakin batzuen arteko loturen ahultzearekin lotuta dagoela. Plos ONE aldizkarian argitaratutako azterketan, fMRI bidez 196 lagunen garunaren konektibitatea eta soziabilitatea aztertu dituzte. Lotura sozialetan eragina duten sareen gainbehera identifikatu dute, eta honek enpatia, emozioen ulermena eta kontrola bezalako gaitasunen beherakada azaltzen du. Ondorioz, ikertzaileek nabarmendu dute sare horien osasuna mantentzea funtsezkoa dela isolamendua eta narriadura kognitiboa saihesteko. Ikerketaren nondik norakoak Zientzia Kaieran.

Fisika

Oinarrizko Partikulen Eredu Estandarrak (SM) materiaren eta indarren azalpen sendoa ematen du, baina muoiaren g-2 esperimentuaren emaitzek (2023an) 5 balioko desadostasuna erakutsi zuten, SM zalantzan jarriz. Hala ere, 2024an Ekaia aldizkarian egindako aurreikuspen batek iragarri zuen anomalia hori desagertuko zela. Azken esperimentuen emaitzek, 2020–2023ko datuak barne, balio teoriko berriekin bat egin dute, aurreikuspena baieztatuz. Erronka horrek, beste lan teoriko batzuekin bat etorriz, Eredu Estandarraren sendotasuna berretsi du oraingoz. Xehetasunak Elhuyar aldizkarian.

Geologia

Alemaniako ikerketa batek iradokitzen du Pirinioak eta Alpeak bezalako mendikateek etorkizunean hidrogeno naturalaren iturri garrantzitsuak izan daitezkeela. Science aldizkarian argitaratutako lanak modelizazio geologiko konplexuak erabiliz erakutsi du mendikateen sorreran sortutako sigi-saga egiturek H₂ gasaren metaketa erraztu dezaketela gainazaletik hurbil. Hidrogeno naturalaren ustiapenak energia berriztagarrien garapenean aukera handiak eskain ditzake, batez ere sintetikoa ekoiztea garestia denean. Ikerketak H₂ bilaketa gidatzeko estrategia berriak proposatzen ditu, historia tektonikoa kontuan hartuta. Azalpenak Zientzia Kaieran.

Kimika

Pikantea ez da zaporea, sentsazio termikoa baizik, kapsaizinaren eraginez. Honek erredura simulatzen du ahoan, eta gorputzak endorfinak eta dopamina askatzen ditu, plazera eta ongizatea sortuz. Metabolismoa bizkortu, gosea murriztu eta bakterioen aurka lagun dezake, baina gehiegikeriak arazoak sor ditzake. Klima beroetan ohikoa da, bai higiene-arrazoiengatik, bai izerdia eragiteko. Datuak Berrian.


Egileaz:

Enara Calvo Gil kazetaria da eta UPV/EHUko Kultura Zientifikoko Katedraren komunikazio digitaleko teknikaria.

Utzi erantzuna

Zure e-posta helbidea ez da argitaratuko.Beharrezko eremuak * markatuta daude.