Tximino garestiak gara

Juan Ignacio Pérez Iglesias

Gauza jakina da gizakiok gainerako ugaztunek baino entzefalo handiagoa dugula. Gure entzefaloa gure ahaide ebolutibo hurbilenena baino handiagoa da ere, simio handiena baino handiagoa (bonoboak, txinpantzeak, gorilak eta orangutanak). Neurri batean arrazoi horregatik eta, beste batean, jarduera metaboliko handia izateagatik, gure entzefaloa organo garestia da. Izan ere, gutxieneko jarduera fisikoan gastatzen dugun energiaren % 20 inguru kontsumitzen baitu.

Ugalketaren gaineko kontrol artifizialik egiten ez den herrietan, gizakiek ume gehiago dituzte eta gainerako hominidoenak baino handiagoak dira. Urte gehiago ere bizi gara, 60 kg inguru dituen ugaztun batengandik espero zitekeena baino dezente gehiago eta gehiago bizitzeko, energia-baliabide gehiago erabili behar dira ehunak mantendu eta konpontzeko.

Gure digestio-sistema, digestio errazagoko elikagaien kontsumoari esker (haragia eta kozinatutako produktuak, batez ere), asko txikitu da gure arbasoenarekin alderatuta, eta askoz energia gutxiago gastatzen du horregatik. Gainera, beste hominido horiek baino modu eraginkorragoan mugitzen gara. Hala ere, faktore horiek ez dute behar adinako eraginik hainbesteko gastua duen entzefalo bat edukitzearen ondorioak konpentsatzeko, ez eta ugaltze-intentsitate handiagoari eta bizitza luzeagoari lotutako kostuak ere.

Metabolismoa izaki bizidun baten jardueren euskarri diren prozesu kimikoen multzoa da. Beraz, gastu metaboliko osoa jarduera bakoitzari dagokiona gehitzearen emaitza da. Batetik, bizi-sistemak mantentzeko helburua dutenak daude; horiei, basala deritzogun jarduera metabolikoaren maila dagokie. Bizirik irauteko behar dugun maila metaboliko minimoa da.

Bestalde, patogenoen aurkako defentsarekin zerikusia dutenak ditugu, immunitate-sistemak gauzatzen dituenak; zenbat eta gaixotasun infekzioso gehiago izan, orduan eta energia gehiago gastatu behar da gaixotasun horiei aurre egiteko. Beste batzuek konponketak egiteko balio dute. Hazkuntza eta ugalketa ere hor daude, ehun berriak sortzen dituzten jarduerak dira, eta hori dela eta nahiko garestiak dira, bereziki amentzat. Azkenik, baditugu ingurunean nolabaiteko eragina dutenak ere, esaterako, gure joan-etorria edo lana.

Hominidoen espezie desberdinen eguneroko gastu metaboliko osoa konparatzen denean, ikusten da gurea dela masa bereko ale tipo batentzat (gorputzeko gantza kenduta) energia-gastu handiena duena. Horren arrazoia da organoen eta ehunen metabolismo basala, oro har, beste hominido batzuen metabolismoa baino handiagoa dela (entzefaloa, digestio-sistema eta gibela gastu handia duten organoak dira). Eta, neurri txikiagoan bada ere, espezie horietako kideak baino aktiboagoak garela ere.

Gure espezieko gizabanakook gure hurbileko senide ebolutiboek baino energia gehiago gastatzen dugu bizirik mantentzeko, hazteko eta ugaltzeko. Aktiboagoak ere bagara, neurri batean gastu horri aurre egiteko behar dugun energia lortzeko. Eta horrek oso ezaguna ez den datu bat azaltzen du: gizakiek, batez ere emakumeek, gainerako tximinoek baino askoz koipe gehiago gordetzen dute. Bidezkoa da horrela izatea; izan ere, hainbeste gastatzen denean komeni da erreserba ugari izatea, lehenago edo geroago sasoi txar bat etorriko baita eta hori gertatzen denean bizirauteko beharrezkoak izango direlako. Eta horrek azaltzen du, neurri batean, zergatik gantz hori metatu ondoren hain zaila den kentzea.

Erreferentzia bibliografikoa:

Pontzer, H., Brown, M., Raichlen, D. et al. (2016). Metabolic acceleration and the evolution of human brain size and life history. Nature, 533, 390–392. DOI: https://doi.org/10.1038/nature17654

Egileaz:

Juan Ignacio Pérez (@JIPerezIglesias) UPV/EHUko Fisiologiako katedraduna da eta Kultura Zientifikoko Katedraren arduraduna.