Wills faktorea

Ziortza Guezuraga

Lucy Willsek egun ezinbestekoa den azido folikoa aurkitu zuen, haurdunaldian anemia makrozitikoa sendatu eta prebenitzeko nutrizio-osagaia.

Haurdunaldian zeharreko anemia makrozitikoaren ikerketan Lucy Wills hematologoak faktore nutrizional bat aurkitu zuen legamian, anemia hori prebenitu ez ezik, lehengoratu egiten zuena.

Legamiaren osagaietako batek gaitz hori sendatu eta prebenitzen zuela deskubritu arren, Willsek ez zuen azido folikoa identifikatu, 1941. urtera arte isolatu ez zena. Hori dela eta, Wills Faktore izenarekin ezagutu zen 40ko hamarkadara arte eta, ordutik, folato modura, azido folikoaren forma naturala baita. Substantzia hori gaur egun ezinbesteko gehigarria da haurdun daudenentzat.

Cambridgen eta Royal Free Hospital School of Medicinen graduatu ostean, Indiako Tata Trusts erakundearen diru-laguntzari esker, ikertzailea britainiarrak Mumbaira bidaiatu zuen 1928an eta haurdunaldian zeharreko anemia makrozitikoaren arrazoia ikertzen hasi zen. Gaixotasun hori ikertzeko erabakia ez zen halabeharrezko kontua izan.

Margaret Balfour Mumbaiko Haffkine Institutuko Emakumeen Osasun Saileko burua zen. Hara jotzen zuten osasun arrunterako irisgarritasunik ez zuten emakumeek. Horrela, haurdunaldian zehar anemia mota baten prebalentzia handia zela hauteman zuen, emaitza larriekin.

Ez dago arrazoien inguruko xehetasunik, baina Balfour Lucy Willsekin jarri zen harremanetan eta horrela Wills Indiara zenbait bidaia egiten hasi zen elikagai-faktoreek orduan haurdunaldiko anemia kaltegarri izenarekin ezagutzen zenarekin zerikusirik ote zuten zehazten saiatzeko.

Ikerketa eta halabeharra

Ikerketa horietan Willsek Mumbaiko gizarte-klase ezberdinetako emakumeen elikadura-azturak alderatu zituen eta nolabaiteko korrelazioa hauteman zuen elikadura-azturen eta haurdunaldian zehar anemia pairatzeko probabilitatearen artean.

Gainera, egiaztatu zuen emakume musulmanak zirela elikadura aldetik gabezia gehien zituztenak. Eta anemia pairatzeko aukera gehien zutenak ziren.

Garai hartan gaixotasuna haurdunaldiko anemia kaltegarri izenarekin ezagutzen bazen ere, Lucy Willsek frogatu zuen anemia kaltegarria eta anemia makrozitikoa egiaz bi gaixotasun ezberdin direla.

Izan ere, biek B₁₂ bitamina falta badute ere, megaloblastoak dituzte, eta baita tamaina handiko globulu gorriak ere; haurdunaldian zeharreko anemia makrozitikoan ez dira anemia kaltegarrian ematen diren zenbait sintoma agertzen, esate baterako, aklorhidria (urdail-azidoa ekoizteko gaitasunik eza).

Are gehiago, anemia makrozitikoa pairatzen zuten pertsonek ez zuten erantzuten B₁₂ bitamina puruaren bidezko tratamenduaren aurrean, anemia kaltegarria tratatzeko baliagarri zen ordea. Aitzitik, pazienteei B₁₂ bitamina “gordina” ematean, hots, purifikatu gabea ematean, hobera egiten zuten.

Egindako behaketetan oinarrituta, hala haurdun zeuden emakumeen elikadura-azturei dagokienez, nola B₁₂ bitamina bidezko tratamenduaren behaketei dagokienez, Willsek erabaki zuen beste elikadura-faktoreren batek ere egon behar zuela, B₁₂ bitamina faltatik harago, gaixotasunarekin lotuta.

Esperimentuak egiten hasi zen sagu albinoekin, anemiaren gabeziak gainditzeko gehigarri bila. Ikerlaria, ordea, infekzio arrunt bat (Bartonella muris, saguetan anemia eragiten duena) animalien anemiarekin interakzioan sartuko ote zen kezkatzen zuen.

Horrenbestez, tximuekin ikertzen hasi zen. Ezagutzen ez diren arrazoiak direla medio, Willsek Marmite, legamiaren aterakin bidezko pasta jangarri merke bat, eman zion emaitza bereziki txarrak ematen ari zen primateetako bati. Eraginak ikusgarriak izan ziren.

Ondoren, haurdun zeuden emakumeetan proba egiten hasi zen substantzia ugarirekin eta legamiaren aterakina eraginkorra zela frogatu zuen. Ezin izan zuen zehaztu faktore erabakigarria zein ote zen eta Wills Faktore izena hartu zuen. 1941. urtean isolatu zen azido folikoa ziazerban.

Gaztaro viktoriarra

Lucy Wills Sutton Coldfielden (Birminghametik hurbil, Erresuma Batua) jaio zen 1888ko maiatzaren 10ean, ekonomia-egoera ona zuen familia batean. Cheltenham Ladies’ Collage izeneko zentroan egin zituen ikasketak. Zentro hura abangoardiazkoa zen, eta ordura arte soilik maskulinoak ziren ikaskuntzetan hezkuntza-estandar altuak eskaintzen zituen. Zentro horiek fenomeno viktoriarra ziren eta giro ekonomiko eta intelektual pribilegiatua zuten arren, muturreko eta aurrerakoitzat hartzen ziren.

1907. urtean Cambridgeko Newnham College delakoan ikasketak egiten hasi zen. Bertan Botanikan eta Geologian graduatu zen 1911n. Urte batzuk lehenago Annie Russell Maunderri gertatu bezala, Willsek ere ez zuen Cambridgeko gradudun titulua jaso.

1928an, Cambridge emakumeen artean tituluak banatzen hasi zenean, Lucy Willsek “lizentziatura titular” bat jaso zuen, unibertsitate horrek 1928 eta 1941 bitartean emakumeei ematen zien ziurtagiri eta lizentziatura arteko gradu moduko bat.

1915ean Medikuntzako ikasketak hasi zituen London Royal Free Hospital School of Medicine for Women izenekoan, eta bertan lizentziatu zen 1920an, 32 urterekin. Behin lizentziatu ostean, medikuntzan jardun beharrean, ikerketa eta irakaskuntzan murgiltzea erabaki zuen Londreseko zentro bereko Kimika Patologiako sailean. 1928. urtean Margaret Balfour berarekin harremanetan jarri zen arte.

Indian ibili ondotik, Lucy Wills Londreseko Royal Free ospitalera itzuli zen 1939an. Bertan patologo modura lan egin zuen eta, beranduago, patologiako buru modura, 1947an erretiroa hartu zuen arte. Erretiroan ez zuen alboratu zientzia, eta Hegoafrika eta Fijin aritu zen lanean elikadurak osasunean dituen eraginak ikertzen. Bere bizitzako azken hamar urtetan, 1964an zendu zen arte, tokiko gobernuko kide izan zen Chelseatik.

Erreferentziak

• Bastian H (2007). Lucy Wills (1888-1964), the life and research of an adventurous independent woman. JLL Bulletin: Commentaries on the history of treatment evaluation
• Hoffbrand, AV & Weir, DG (2001). Historical Review The History of Folic Acid. British Journal of Haematology 113, 579-589
• Classics in Indian Medicine (2013). Lucy Wills (1888-1964). The National Medical Journal Of India Vol. 26, No. 2 117-122
• Wills L, Stewart A (1935). Experimental Anaemia In Monkeys, With Special Reference To Macrocytic Nutritional Anaemia. British Medical Journal 1930 Jun 28; 1 (3625): 1167-1168
• Wills L (1930). Production Of Pernicious Anaemia (Bartonella Anaemia) In Rats By Deficient Feeding. Br Med J. 1930 Jun 28; 1 (3625): 1167-1168
• Firkin BG (2000). Some women pioneers in haematology. British Journal of Haematology 108: 6-12
• Doktor V (2013). Savour the taste of nutritional yeast flakes. The Economic Times

---

Egileaz: Ziortza Guezuraga (@zguer) kazetaria da eta Euskampus Fundazioko Kultura Zientifikoko eta Berrikuntza Unitateko zabalkunde digitaleko teknikaria.