Genetika
Txinako Zientzia Akademiako ikertzaileek sexu bereko saguetatik kumeak sortu dituzte. Gainera, kume osasuntsuak jaio dira eta helduaroan normaltasunez ugaltzeko gai direla ikusi da. Zientzialarien arabera, ikerketaren helburua ez da, inolaz ere, halako teknikak gizakiekin erabiltzea, anormaltasun-arriskua handiegia baita, baizik eta ugaztunen ugalketa nolakoa den hobeto ezagutzea.
Zergatik ikertzen dira gene batzuk beste batzuk baino gehiago? Ikerketa batek galdera hori oinarri hartuta, datu batzuk eman ditu. Orobat, 12.948 gene aztertu zituzten eta 15 ezaugarri nahikoak izan dira gene baten arrakasta aurresateko. 15 ezaugarri horiek 6 taldetan banatzen dira: beren ugaritasuna zeluletan, proteinen karga positiboa, proteinen hidrofobitatea, geneen sentikortasuna mutazioei, geneen luzera eta erretikulu endoplasmatikora (zelularen atal batera) joateko seinale. Datu interesgarri bat: 1991 urtera arte deskribatutako geneak (giza-geneen %16a) aztertu dituzten 2015eko artikulu zientifikoen erdian aipatzen dira.
Klima-aldaketa
Jean-Charles Hourcade IPCCko ikertzaileak azpimarratzen du Berriak egin dion elkarrizketa honetan aldaketak “oso bizkor” egin behar direla berotze globala 1,5 gradutik igaro ez dadin. Horretaz gain, ikertzaileak dio toki batzuetan gauza positiboak egiten ari direla. Frantzia jartzen du adibidetzat: “Autoen isuriei muga jarri zaie, abiadura mugak ezarri dira, auto elektrikoa ari da bere bidea egiten…”. Halere, gaineratzen du “neurri globalagoak eta koordinatuak” behar direla.
Alice Bouman-Dentener biologoa da eta aditua klima-aldaketari lotutako auzietan, garapen iraunkorreko politiketan eta genero gaietan. Gainera, WfWP Uraren Aldeko Emakumeen Aliantza sarearen sortzailea da. Elkarrizketa honetan esan du klima aldaketak ahulenei eragiten diela batik bat. Hortaz, emakumeak egoera kalteberagoetan egon ohi dira. Asteon, Iruñean, emakumeek klima aldaketaren gaian egindako ekarpena aztertu dute. Horri buruz dio: “Gurea ez da egitasmo baztertzaile bat, baina daukan garrantzia aitortu nahi diogu andreen jakintzari eta lidergoari”.
Neurologia
Hiru pertsonaren burmuinak konektatu dituzte kanpo-sistema baten bidez eta euren arteko pentsamenduak partekatzea lortu dute. Washingtongo Unibertsitateak (AEB) egin du esperimentua eta BrainNet jarri diote izena sistema horri. Lehenengo saiakera itxaropentsua izan da. Hurrengo pausoa da hiru lagun aukeratu beharrean, talde zabalago batekin esperimentua egitea.
Astronomia
Eguzki-sisteman, planetez gain, badaude beste objektu batzuk. Neptunotik haratago, esaterako ,objektu transneptuniano ugari daude. Bertan daude lau planeta nano ezagun: Pluton, Eris, Makemake eta Haumea. Eguzki-sistemako gorputz hauek behatzea oso zaila da. Alde batetik oso txikiak direlako eta bestetik, gugandik oso urrun daudelako. Berriki, Andaluziako Astrofisika Institutuko ikertzaileek Haumeak eraztun bat daukala topatu dute. Zer da eraztun bat eta zertaz dago osatuta? Ez galdu artikulu interesgarri hau!
300 kilometroko diametroa besterik ez duen objektu berria aurkitu dute astronomoek eta bederatzigarren planeta ospetsuaren adierazle izan daitekeela gaineratu dute. The Goblin edo Iratxo izena jarri diote, 2015.urteko urrian, Halloween baino egun batzuk lehenago aurkitu zutelako. Aurkikuntza oso garrantzitsua da, ikertzaileek adierazi duten moduan, Iratxoaren orbita askoz handiagoa den beste planeta baten aztarna izan daitekeelako.
Osasuna
Buruko Osasunaren Nazioarteko Eguna izan da asteon. Buruko nahasmenduekin (haiek nahiago dute hitzhori erabili arazoa baino) lotuta agertzen den hitza estigma da eta hori aldatu nahi du Gipuzkoako Agifes elkarteak. Batzorde honetako kideak izan dira protagonista artikulu honetan eta euren kezkak agertu dituzte. Besteak beste, autoestigmaz gain, ospitaleetan sufritzen duten tratua nabarmendu dute: “Torturatzat har daitezkeen jardunak normaltzat hartzen dira”.
Azken 25 urteotan, %55 areagotu da lunbalgia edo gerriko minaren intzidentzia mundu osoan. The Lancet medikuntza aldizkariak txosten bat publikatu du; bertan ondorioztatzen da gerriko mina “erronka global handia” dela. Baina zientziak oraindik ez du erantzunik arazo horrentzat. Mina kentzeko botikak eta ohiko aholkuak besterik ez ditu medikuntzak. Esaterako, Ana Lersundi traumatologoak kontatzen du hamalau urte daramatzala bizkarrezurreko gaitzak tratatzen, eta ikusten dituen kasuetatik %80 “inespezifikoak” dira, hau da, ez daki nondik datorren edo zerk sortzen duen mina. Garikoitz Aristegi fisioterapeuta, bere aldetik, kritikoa da osasungintza publikoarekin: “Osasunaren profesional batzuek gaixoak sortzen dituzte, pazienteak tratatu beharrean”.
Emakumeak zientzian
Linda Buck biologoak lortu zuen 2004. urtean Medikuntzako Nobel Saria usain-errezeptoreak identifikatzeagatik eta usaimen-sistemaren antolaketari buruzko ikerketa-lanengatik. Lehenik eta behin, identifikatu zuen usaimen-errezeptoreak existitzen zirela eta usaimen-epitelioan (sudurrean) kokatuta zeudela. Horretaz gain, ikusi zuen gene-familia batek kodetzen zituela usaimen-errezeptore mota desberdinak. Hori gutxi balitz, usaina detektatzen zenean, ikusi zuen garuneko usaimen-erraboilean kokatzen diren glomeruluetara bidaltzen zela seinalea axoien bidez (nerbio-bulkadak gidatzen dituen atala), hau da, usaimen-epiteliotik garunera egiten den bidea argitu zuen.
Biologia
Historian zehar, kromosomak identifikatzeko eman diren pausoak izan dira aztergai testu honetan. Besteak beste, 1833an Robert Brown botanikariak deskribatu zuen landareen zelula-ehunetan beti-beti zegoela pikor-egiturako gorpuzki bat, berak nukleo izendatu zuena. Mikroskopioetan eta tindatze-tekniketan egindako hobekuntzek ahalbidetu zuten gorpuzki horren edukia argitzea. Kromosoma izena Wilhem Waldeyer-ek eman zuen eta tindatuak izateko ahalmenari egiten dio erreferentzia. Mitosiaren ezagutzan zein hari nuklearren funtzioan egindako hurrengo urrats handia August Wismann zoologoak eman zuen, ulertu baitzuen zein zen kromosomen papera eboluzioaren ikuspuntutik; lehendabizi kromosomak ondoretasunezko ezaugarrien oinarri material gisa identifikatuta, eta geroago aldaketa iturri gisa, sexu bidezko ugalketan beren artean gertatzen diren nahasketen ondorioz.
Fisika
Fenomeno fisiko oso ezberdinak deskribatzeko erabiltzen diren eredu matematiko sofistikatuak Rabiren eredu kuantiko errazaren barnean daudela egiaztatu du ikerketa batek. Rabiren eredu kuantikoa materiak eta argiak (erradiazioak) komunikatzeko aukeratu duten mekanismoa da. Rabiren eredu kuantikoa materiak eta argiak (erradiazioak) komunikatzeko aukeratu duten mekanismoa da. Rabiren eredu kuantikoaren funtzionamendu mekanismoa sakonago ikertuz gero, ordenagailu kuantiko bat garatzeak dituen arazo teknikoei zehaztasun handiagoarekin aurre egiten lagunduko luke.
Ingeniaritza
Material konpositeen faseak konposite motaren arabera eta aplikazioaren arabera diseinatzen dira. Egitura konpositeak ohiko materialak baino garestiagoak direnez pisua garrantzi handia duen kasuetan erabiltzen dira. Erabilerari dagokionez, besteak beste, industri aeroespazialean, hegazkinetan, automobilgintzan, itsasontzietan, energia arloan, azpiegituretan, biomedikuntzan, eta kirol aplikazioetan erabiltzen dira. Pitzadurak edo akatsak dituen egitura batek jasan dezakeen karga maximoa kalkulatzeko hausturaren mekanika aplika daiteke. Hiru modutan ager daiteke. Material konpositeetan I/II modu mistoa da maizago ematen dena. Lan honetan, beraz, laminatu konpositeen I/II haustura modu mistoa aztertzeko saikuntza konfigurazio berri bat proposatzen da.
Animaliak
Urte hasieran txorientzat jantoki bat ipini zuten bulegoko leihoan. Plastiko garden bat aukeratu zuten jantokia egiteko, artikuluaren egilearen esanetan, erraza delako eta merkea. Jantokira hurbildu ziren lehen txoriak kaskabeltz handiak, txantxangorriak eta parandak izan ziren. Egun osoan zehar bisitan joaten badira ere, goizeko orduetan gertatzen da sartu-irten handiena. Behatze-lan honetan aipagarria da, adibidez, kaskabeltzak gehienetan bikotean doazela; eta parandak, berriz, beti bakarka.
Asteon zientzia begi-bistan igandeetako atala da. Astean zehar sarean zientzia euskaraz jorratu duten artikuluak biltzen ditugu. Begi-bistan duguna erreparatuz, Interneteko “zientzia” antzeman, jaso eta laburbiltzea da gure helburua.
Egileaz: Uxue Razkin kazetaria da.