Klima larrialdia
Climate Central ikerketa zentroak mapa batean aztertu du 2050ean non izan dezaketen uholde arriskua itsasoaren maila igotzean. Munduan, 300 milioi lagun bizi diren lekuak arriskuan egongo dira (Asian, gehienbat: Txinan, Bangladeshen, Indian, Vietnamen, Indonesian eta Thailandian). Euskal Herrian ere pairatuko dugu eragina. Oro har, kostalde osoan nabarituko dute, batez ere, Aturri ibaiaren inguruko herrietan, Lapurdin eta Nafarroa Beherean, hain zuzen. Horietaz gain, zerrendan, Donibane Lohizune, Irun, Donostia-Pasaia eta Bilboko itsasadarra agertzen dira.
Ikertzaileek diote klima-aldaketaren ondorio asko “geraezinak” direla baina gaineratzen dute, “inoiz ez da berandu aldaketaren eragina murrizteko, horretarako kutsadura gutxituta”.
Elhuyar aldizkariak ere eman du Climate Central ikerketa zentroaren txostenaren berri. Artikulu honetan azaltzen da mapa hau gauzatzeko sare neuronaletan oinarritutako eredu bat sortu dutela bertako ikertzaileek, kalkulatzeko munduko populazioaren zenbatekoari eragingo dion zuzenean itsas mailaren igoerak.
Ingeniaritza
Egungo trenbideen komunikazio-sistemen erronka segurtasuna da. Testuan azaltzen digutenez, trena da gaur egun arte istripu gutxien dituen garraiobidea baina halere, sistema kritikoa kontsideratzen da. Europan ERTMS (European Rail Traffic Management System) sistema sortu zen baina horrekin batera, inguruko hainbat erronkak sortu ziren. Komunikazio-sareen osotasuna bermatzeko, bi kriptografia-sistema erabiltzen dira: A5/1 algoritmoa eta EuroRadio protokoloa. Baina horiek ahultasunak dituztela frogatu dute.
Astronomia
Galaxia erraldoi batean milaka kumulu globular berri sortu direla argitu dute. Baina zer dira kumulu globularrak? Elhuyar aldizkariak azaltzen digu milioika izarrez gora osatuta egoten direla eta aldi berean sortutako izarrak direla, gure galaxiaren diametroa baino ehunka aldiz diametro txikiagoko bolumen esferiko dentsoetan biltzen direnak. Ikertzaileek ikusi dute milaka kumulu globular berri sortuz joan direla azken mila milioi urteetan gas hotz batetik abiatuta, Perseus galaxia-kumuluaren erdigunean dagoen galaxia erraldoian.
Ikertzaile talde batek, Mesopotamiako antzinako testuetan oinarrituta, duela 2700 urteko aurora borealen lehen aipamentzat dituztenak aurkeztu dituzte. Aipamen horien atzean ez dago espekulaziorik: eguzki-ekaitzen ondorioz zuhaitzen eraztunetan agertutako anomaliekin alderatu dituzte, eta Kristo aurreko 679-655 urte tartean izandako hiru eguzki-ekaitzaren aztarnak identifikatu dituzte.
Biologia
Nitratoek eta metal astunek uretan eragindako kutsadura neurtzeko biosentsore bakterianoak garatu dituzte UPNA/NUPeko ikasleek. Honekin, Massachusettseko Teknologia Institutuak (MIT) urtero antolatzen duen iGEM (International Genetically Engineered Machine) izeneko txapelketan parte hartuko dute. Artikuluan azaltzen den moduan, biosentsoreak nitratoek eta metal astunek uretan eragindako kutsadura neurtzeko metodo bat dira.
Genetika
Gure arbasoak irudikatzeko orduan zuhaitz genealogiko baten bidez egin ohi dugu: zenbat eta atzerago, orduan eta adartsuago. Bada, ez da beharrezkoa oso atzera egitea adarretako batzuek bat egiten dutela ikusteko. Adam Rutherford genetistak A Brief History of Everyone Who Ever Lived liburuan dio jatorri europarra dugunok Karlomagnoren ondorengo garela. Europar guztiok dugu arbaso komun bat, duela 600 bat urte bizi izan zena.
Fisika eta Teknologia
Unibertsitate Politeknikoko ikertzaileek jet erraldoi baten sorrera argazkitan jaso dute lehenengo aldiz. Kolonbian hartu dituzte argazkiak, tropikoetan bakarrik gertatzen delako fenomenoa. Jet erraldoiak ezagutzen diren deskarga elektrikorik handienak dira. Ez galdu!
Euskal Herriko, Frantziako eta Alemaniako ikertzaile talde batek materialen azaleko atomoen ezaugarri magnetikoak irakur ditzakeen teknika bat sortu du. Artikuluan azaltzen diguten moduan, iman moduko bat sortu dute, eta disko gogor are txikiagoak eta material berriak sortzeko tresna izan daiteke teknika berria. Nicolas Lorente ikertzailearen esanetan: “Azaleren ezaugarriak neurtu ahalko ditugu, atomoz atomo; horregatik da hau horren ikusgarria, lor daitekeen zorroztasunik handiena delako”.
Super-ordenagailuak edo ordenagailu kuantikoak eraikitzea oso aurrerapauso handia izan da baina oraindik horiek erabiliko ditugun eguna oso urrun dago. Ordenagailu hauen berezitasun nagusiena da qubit-ak erabiltzen dituztela. Aldiz, orain erabiltzen ditugun ordenagailuek informazioa kodetzeko bit kontzeptua erabiltzen dute (bit batek bi balio hartzen ahal ditu: 0 eta 1).
Mikrobiologia
Azken hilabeteetan haragi kutsatua jateagatik listeriosi kasuak asko ugaritu dira Andaluzia partean eta horrek alarmak piztu ditu. Gaixotasun hau Listeria monocytogenes bakterioak sortzen du. Oso sentikorra da ingurune azidoetan eta gatz kontzentrazio altuetan. Listeriosia ez da gaixotasun arrunta, baina bada larrienetariko bat. Neurriak har ditzakegu jakina, erabat funtsezkoak dira elikagaien higienea, kontrola eta segurtasuna. Listeriaren inguruan gehiago jakiteko, jo ezazu artikulura.
Neurozientzia
Nerea Irastorza neurozientzialariak pare bat urte daramatza iktus baten ondorioz paralisia duen paziente batekin, mugikortasuna berreskuratzeko ahaleginean. Azken helburua: pazienteak autonomia berreskuratzea. Irastorza Tübingeneko Unibertsitatean dabil tesia egiten, eta azaltzen duen moduan, ikerketa honetan diziplinartekotasuna da nabarmentzekoa. Izan ere, Alemaniako Unibertsitatean Ander Ramos Murguialday neurozientzialariarekin egiten du lan eta azken hau Tecnalian dabil. Azken batean, proiektu honetan, Tecnaliak robotikako alderdia lantzen du, eta Alemaniako laborategiak, batez ere, seinaleen deskodifikazioa.
Asteon zientzia begi-bistan igandeetako atala da. Astean zehar sarean zientzia euskaraz jorratu duten artikuluak biltzen ditugu. Begi-bistan duguna erreparatuz, Interneteko “zientzia” antzeman, jaso eta laburbiltzea da gure helburua.
Egileaz: Uxue Razkin (@UxueRazkin) kazetaria da.