Istorioak entzutea gustatzen zaigu

Juan Ignacio Pérez Iglesias

Gizakiok gustuko dugu istorioak konta diezazkigutela. Narrazioak gustatzen zaizkigu. Eta batzuek gustuko dugu ere istorioak kontatzea. Ez dira bakarrik elkarri ahoz kontatzen dizkiogun istorioak. Irakurri ere egiten ditugu. Edo, gero eta gehiago, telebista edo irrati programetan ikusten edo entzuten ditugu. Denbora asko ematen dugu istorioak entzuten eta dirua ere inbertitzen dugu zeregin horretan, istorioak entzuten, irakurtzen edo ikusten. Ezaugarri kultural unibertsala da: gizaki guztiok atsegin ditugu narrazioak.

Bada ezaugarri unibertsal horren izateko arrazoiari buruz galdetu duenik. Azken finean, gizaki guztiok narrazioak maite baditugu, logikoa da pentsatzea eboluzioaren ikuspegitik abantailaren bat baduela edo eman digula jarduera honek. Hainbat diziplinetako ikertzaileekin osatutako nazioarteko ikerketa-talde batek, Londresko University Collegeko Andrea Bamberg Migliano antropologoak zuzenduta, honako hipotesia kontrastatu du: istorioen narrazioak funtzio garrantzitsua bete du giza lankidetzaren bilakaeran, taldearen portaera koordinatzeko aukera ematen duten arau sozialak eta kooperatiboak transmitituz.

Antropologoen talde honek giza talde bat lankidetzan aritu dadin aztertzeko, ebatzi beharreko bi arazo identifikatu zituen lehenik: alde batetik, nola zigortu lankidetzan aritzen direnen kideez baliatuz, ez dutenei laguntzen, hau da, lankidetzan aritzen ez direnei (ingelesez free-rider bezala ezagutzen da portaera hau). Bestalde, beharrezkoa litzateke ere taldekideek besteen portaerari buruz dakitena partekatzea; beste modu baten esanda, ez litzateke nahikoa izango egoera jakin batean nola jokatu jakitea, taldeko kideek jakin behar dute gainerako kideek ere badakitela nola jardun. Lanaren egileek metaezagutza deitzen diote horri. Testuinguru horretan, hizkuntza funtsezkoa da, noski, komunikabide gisa, baina, hizkuntzaz gain, taldeko kideek besteekin jarduteko arauak eta moduak partekatu behar dituzte, gainontzekoek ere ezagutu behar dituztelako. Eta horretarako, ikertzaileen esanetan, istorioak oso tresna garrantzitsuak izan daitezke.

Hasierako hipotesia egiaztatzeko, ehiztari-biltzaileen herriak aztertzea proposatu zuten egileek; izan ere, talde horiek dira historian zehar giza taldeek bizi izan duten egoeretara hobeto moldatu direnen ordezkariak. Beraz, ikertzaileek agtak aukeratu zituzten, Filipinetan bizi diren ehiztari-biltzaileak. Helduek elkarri kontatzen dizkioten istorioak eta baita helduek haurrei kontatzen dizkieten zenbait kontu aztertu zituzten. Horrez gain, hainbat jatorritako ehiztari-biltzaileen taldeetan kontatutako 89 istorio ere batu zituzten, eta haien edukiaren eta transmititzen dituzten arau edo portaeren arabera sailkatu zituzten istorioak. Besteak beste, baloratu zuten ea taldean narratzaile onak egoteak eragina duen taldearen barruko lankidetza-mailan, eta ea narratzaileei, nolabait, mesede egiten zion euren paperak gizarte harremanetan edo ugalketan duten arrakastagatik. Azken bi faktore hauen azterketaz jakin nahi zuten ea taldearentzat baliagarria zen gaitasun batek, hau da, istorio onak kontatzeak, onurarik ekartzen ote zien narratzaileei.

Emaitzen arabera, agtek beraien taldeen ezaugarriak transmititzen dituzten istorioak kontatzen dituzte: lankidetza, emakume eta gizonen arteko parekotasuna eta gizarte-berdintasuna sustatzen dituzten mezuak. Agtatarrak ez ezik, badirudi beste giza talde batzuetan kontatzen diren istorioak ere prestatuta daudela jokabide soziala koordinatzeko eta lankidetza sustatzeko. Istorioak kontatzeko lagun gehiago dituzten herrixketako norbanakoak kooperatiboagoak dira. Istorioak ondoen kontatzen dituztenak estimatuagoak dira kuadrillako kide bezala edo lagun gisa, eta ugalketa-arrakasta handiagoa dute.

Lan honen ondorioz, egileen konklusioa da istorioak kontatzeak adaptazio-balioa duen ezaugarri kultural bat dela, ehiztari-biltzaileen gizarteetan lankidetza sistema eraginkorrak antolatzen laguntzen baitu. Gainera, ikertzaileek azpimarratu dute portaera edo ezaugarri indibidual batzuk, taldearentzat onuragarriak direnak, banaka ere aukera daitezkeela. Dena den, kontakizunek funtzio horiek betetzea ez da oztopo beste zeregin batzuk betetzeko edo bestelako onura batzuk sortzeko.

Ipuin-kontalariak gara. Istorioak kontatzen, entzuten, irakurtzen edo ikusten gozatzen dugu. Pentsatzen dugun modua ere zuzenean lotuta dago narrazioaren egiturarekin. Ez balitz bereizgarri baliotsua, ez litzaiguke hainbeste gustatuko eta ez luke horrenbesteko garrantzirik izango gure bizitzan. Narrazioek lankidetza sustatzen dutela ezagutzea oso ideia erakargarria da baina, agian, badira arrazoi gehiago hainbeste gozatzeko kontatzen dizkiguten ipuinekin.

Erreferentzia bibliografikoa:

Smith, D., Schlaepfer, P., Major, K. et al. (2017). Cooperation and the evolution of hunter-gatherer storytelling. Nature Communications, 8, 1853 (2017). DOI: 10.1038/s41467-017-02036-8

Egileaz:

Juan Ignacio Pérez Iglesias (@Uhandrea) UPV/EHUko Fisiologiako katedraduna da eta Kultura Zientifikoko Katedraren arduraduna.