Medikuntza
Kukutxeztula Bordetella pertussis bakterioak eragiten duen goiko arnasbideetako infekzioa da. Pertsona batetik bestera erraz zabaltzen den gaixotasuna da, kutsatutako pertsona batek doministiku egiten duenean edo eztula egiten duenean. Gaixotasun horrek eztul bortitz eta kontrolaezina eragiten du, eta horrek arnasketa zaildu dezake. Gaur egun, kukutxeztularen aurkako txertoa txertaketa-egutegien parte da eta txertoa, neurri handi batean Margaret Pittmanen lanari zor diogu. Rocio Benaventek azaldu du zergatik: Margaret Pittman, kukutxeztularen soinu zakarra apaldu zuen bakteriologoa.
Israeleko txertaketa-kanpainaren emaitzak ikusteko ikerketa batek COVID-19aren kasu berrien eta ospitalizazioen kopuruaren denbora-dinamika aztertuko du. Emaitzek erakutsi dute, besteak beste, ospitalizazioak jaitsi egin direla txertaketa-kanpainan lehentasuna izan duten taldeetan. Esaterako, txertoaren bi dosiak hartu zituzten 60 urtetik gorakoen ospitalizazioa lehenago eta gehiago jaitsi da. Ikertzaileen ustetan, ikerketak pandemia baten dinamikan txertaketa-kanpaina nazional batek bizitza errealean duen eragina erakusten du. Egoitz Etxebesteren eskutik xehetasunak, Elhuyar aldizkarian: Txertatu ahala, nabarmen gutxitu dira COVID-19 kasuak eta ospitaleratzeak Israelen.
Jacinto Lopez Sagasetak, Nafarroako Unibertsitate Publikoko ikertzailea, SARS-CoV-2aren eta giza gorputzaren zelulen arteko lotura eragozteko gaitasuna duten molekulak diseinatzen dihardu. Haren lanaren berri eman digu Uxue Rey kazetariak Berrian. Ikertzaileak eta haren taldeak helburua lortuz gero, errazagoa izango litzateke infekzioari eustea eta horrek gaixoen egoeraren bilakaeran lagunduko luke.
Ekologia
Landarediak eragin zuzena izan ohi du ingurumenean eta baita gure erreketan ere. UPV/EHUko Landareen Biologia eta Ekologia saileko Ibaien ekologia ikerketa-taldea alor hori ikertzen dabil. Horren baitan, eukaliptoek ibaietan sor ditzaketen kalteak aztertu dituzte. Izan ere, 1986 eta 2019 urteen bitartean, eukalipto-landaketen azalera %300 baino gehiago handitu zen Euskadin. Eukaliptoa hazkunde azkarreko espeziea da, ur asko kontsumitzen du eta, besteak beste, lehorteak areagotu ditzake. Horrela adierazi du asteon Aitor Larrañaga ikertzaileak Berrian: Uholdeak eta lehorteak, biak sortzen ditu eukaliptoak. Horrez gain, Irati Diez biologoak ere landu gaia Zientzia Kaieran, Eukaliptoak, euskal ibaien gosete kronikoaren erantzule artikuluan eta, baita, Berrian Iñaki Petxarroman kazetariak: Pinuen lekua eukaliptoentzat.
Euskararen eta naturaren balioen artean harreman dagoela ondorioztatu du, BC3ko Unai Pascual eta Bristolgo Unibertsitateko Dylan Inglis, ikertzaileen ikerketa batek. People and Nature aldizkari zientifikoan argitaratu duten artikuluaren arabera, hizkuntzak baldintzatu egiten du kolektibo sozial batek ingurumenarekin eta naturari buruzko balioekin duen harremana. Ikerketa Euskal Herriko ekialdean burutu zuten 2019 urtetik geroztik, Aezkoa, Garazi, Zaraitzu eta Zuberoa ibarretan eta bertako bizilagunek Iratiko eta Arbailetako basoekiko dituzten balioak aztertu zituzten. Berrian eman digu honen berri Igor Susaeta kazetariak, Ikerlan batek dio loturak daudela euskararen eta naturaren balioen artean artikuluan eta Sustatu agerkarian ere jaso dute ikerlana: Lur eta naturaren zaintza, eta hizkuntzarekiko konpromisoa, elkarlotuta
Paleontologia
Gastrolitoak animalia batzuek urdailean janaria birrintzeko irensten dituzten harri biribildu eta leunduak dira. Egoitz Etxebestek Elhuyar aldizkarian dinosauroen gastrolitoei egin die so. Izan ere, ikerketa-talde batek jatorria duten lekutik 1.600 km harago aurkitu ditu kuartzo gorrizko harri biribildu leun batzuk. Eta ikertzaileen ustetan, baliteke dinosauroen digestio hodietan joan izana harriak hain distantzia luzera: Dinosauroek garraiatu ote zituzten jatorritik 1.600 kilometrotara aurkitutako harriak?
Osasuna
Ana Galarragak asteazkenean Gaixotasunak Prebenitzeko eta Kontrolatzeko Europako Zentroak (ECDC) txosten bat argitaratu du asteazken honetan, eta bertan txertoei esker, egoera jakinetan neurriak malgutu daitezkeela proposatu du. Ana Galarragak kontatzen digu Elhuyar aldizkarian, erakundeak uste duela maskaren erabilera eta koronabirusaren aurkako txertoa jaso duten pertsonen urruntze sozialeko arauak lasaitu daitezkeela egoera jakinetan. Hala ere, azpimarratzen du babes-neurrien erlaxazioa pixkanaka gauzatu behar dela, horri lotutako arriskuen ebaluazio arduratsua egin ondoren.
Biologia
Pilotu-izurde tropikala, tamaina handiko izurde bat da, 4 m-ko luzera izan dezake eta 4 000 kg baino gehiagoko pisua. Haren izenak itsaso tropikaletako espeziea dela adierazten badu ere, Kantauri itsasoaren iparraldean ere ikus daiteke, Bizkaiko golkoaren hegoaldean zehazki. Animalia honek janaria harrapatzeko ehiza sekuentzia berezi bat erakusten du: urperatze sakonak egiten dituzte eta sakonera maximoko puntura iristen dira esprint azkarra eginez, behin helduta burrunba egiten dute. Juan Ignacio Pérez biologoak azaldu du asteon: Pilotu-izurde tropikala, ur sakonetako gepardoa.
Teknologia
Txema Pitarke CIC nanoGUNEko zuzendari nagusia eta Materia Kondentsatuaren Fisikako katedraduna da UPV/EHUn. Nanopartikulen eskalan murgilduta, Jakes Goikoetxea kazetariari azaldu dio Berrian, haren ustez, nanoteknologiak merkatuan izango dituen eragin eremu nagusiak hiru izango direla: elektronika, energia eta biomedikuntza.
Asteon zientzia begi-bistan igandeetako atala da. Astean zehar sarean zientzia euskaraz jorratu duten artikuluak biltzen ditugu. Begi-bistan duguna erreparatuz, Interneteko “zientzia” antzeman, jaso eta laburbiltzea da gure helburua.
Egileaz:
Uxune Martinez (@UxuneM), Euskampus Fundazioko Kultura Zientifikoko eta Berrikuntza Unitateko Zabalkunde Zientifikorako arduraduna da eta Zientzia Kaiera blogeko editorea.