Asteon zientzia begi-bistan igandeetako gehigarria da. Astean zehar sarean zientzia euskaraz jorratu duten artikuluak biltzen ditugu. Begi-bistan duguna jaso eta laburbiltzea da gure helburua.
Biologia
Kaxaloteak, batez beste, 400 metroko sakoneraraino murgiltzen dira, baina 3.000 metroraino irits daitezke. Murgilketa hauek egiteko denbora askoan egon behar dira arnasa hartu gabe, noski. Normalean, 40 minutu inguru irauten dute uretan murgilduta eta ia bi orduz egon daitezke. Murgilketa hauek egiteko, kaxaloteek moldaera oso bereziak dituzte, bai anatomiko, zein fisiologikoak. Gainera, zetazeoek orokorrean, ur oso sakonetan igeri egitea ahalbidetzen dien ezaugarriak ere badituzte. Besteak beste, gainerako ugaztunek baino odol gehiago daukate, eta odol horrek globulu gorrien kontzentrazio altua dauka. Datu guztiak Igandean soilik hartzen du arnasa artikuluan.
Karibeko mangladietan inoiz ezagutu eta begi hutsez ikusten den bakteriorik handiena identifikatu dute. Zentimetro bat luze da eta, hain tamaina handia izateak kolokan jarri ditu bakterioen funtsezko ezaugarritzat jotzen ziren zenbait alderdi. Thiomargarita magnifica izena jarri diote. Orain arte uste zen bakterioek tamainari dagokionez muga fisikoak zituztela, baina T. magnificak muga horiek gainditzen ditu, barne-antolamendu berezi bati eta filamentu-itxurari esker. Datuak Elhuyar aldizkarian.
Paleontologia
Organismoen eboluzioa ulertzeko, paleontologia fosil-erregistroaz baliatzen da. Alabaina, fosil erregistroa osatugabea da, hau da, noizbait existitu ziren organismo gehienak ez ziren fosil bihurtu ( oso zaila delako hondakin organiko bat fosil bihurtzea), eta beraz, arrastorik utzi gabe desagertu ziren. Horregatik, paleontologoek arazo asko izaten dituzte fosilen eta gaur egungo organismoen arteko harreman ebolutiboak definitzeko. Honela, batzuetan gertakizun bitxiak aurkitzen dituzte zientzialariek, Elvis eta Lazaro taxonak adibidez, eta baita taxon zonbiak ere. Blanca Martinezek azaldu du Zientzia Kaieran: Taxonak, paleontologiako paranormal activityak.
Osasuna
EHUko Ingeniaritza Nuklearra eta Jariakinen Mekanika saileko ikertzaileek listu-tanta bakar baten kutsatzeko ahalmena aztertu dute. Simulazio baten bidez, ingurune-ezaugarri desberdinetan aztertu dute tantak lurruntzeko duen ahalmena, eta hiru dira lurrunketan eragiten duten faktore nagusiak: tenperatura, hezetasuna eta tantaren tamaina. Ikerketa hau garrantzitsua da arnasbideetako tanten bitartez transmititzen diren birusen kutsatzeko ahalmena neurtzeko garaian, transmisioa tanten lurruntzearen araberakoa baita. Emaitzen arabera, giro-tenperaturak eta hezetasun erlatiboak nabarmen eragiten diote lurruntzeari. Berri honen inguruko informazio gehiago, Zientzia Kaieran eta Elhuyar aldizkarian aurki daiteke.
Psikologia
Erditzearen esperientzia bizitza osoan izaten da gogoan, eta beraz, esperientzia ona bada, amatasunarekiko eta jaioberriarekiko jarrera positiboarekin erlazionatzen da. Aldiz, negatiboa bada, trauma osteko estresarekin, edo erditze ondorengo depresioarekin lotzen da. Honen harira, azken ikerketek erditze-esperientziaren bizipen positiboan edo negatiboan eragina izan dezaketen hainbat faktore aztertu dituzte. Emaitzek erakutsi zuten emakume bakoitzak erditzearen ondoren emozioen eta sentimenduen konbinazio ezberdin bat gogoratzen duela. Alabaina, oro har, emakume guztiak bat zetozen ezaugarri jakin batzuekin, hala nola, konplikaziorik ez sortzea edo segurtasunaren barnean gertatzea. Azalpen guztiak Zientzia Kaieran: Emakumeen emozio-zurrunbiloa erditzean.
Soziologia
Chandralekha Singh fisikariak dioenez, askotan ezaxolaz hartzen dira nesken lan onak eta burutsuak, eta horrek adorea kentzen die emakumezko ikertzaile gazte askori. Arazo hau bereziki esanguratsua da fisika bezalako zientzietan, fisikako arazoak konpontzeko beren gaitasunetan konfiantza falta izaten baitute emakumezkoek askotan. Ildo honetatik jarraiki, Anna Danielson ikertzaileak fisika, ikaskuntza eta generoa barne hartzen dituzten zenbait alderdi aztertzen ditu, eta ikusi ahal izan zuen fisika gizonekin eta maskulinitatearekin lotzen dela sinbolikoki. Eileen Pollack idazleak ere emaitza adierazgarriak aurkeztu ditu gai honen inguruan, 2015eko The Only Woman in the Room: Why Science Is Still a Boys’ Club memorietan. Honi buruz gehiago irakurtzeko, Fisika egiten, generoa egiten artikulua dago eskuragarri Zientzia Kaieran.
Egileaz:
Irati Diez Virto Biologian graduatu zen UPV/EHUn eta unibertsitate berean Biodibertsitate, Funtzionamendu eta Ekosistemen Gestioa Masterra egin zuen.