Nola sortzen ote dira txantxarrak?

Ainara Sangroniz, Leire Sangroniz

Gutariko askori gertatu ohi zaigu hortzetan txantxarra sortzea eta enpaste bat egin behar izatea. Baina nola sortzen ote dira txantxarrak? Eta zerekin betetzen da ehun kaltetua kentzean gelditzen den hutsunea? Horren atzean uste baino zientzia gehiago dago, orain ikusiko dugun bezala.

Txantxarra mundu mailan hedatuen dagoen gaixotasun kronikoa da. Adin guztietako pertsonek pairatzen dute, eta ez bada tratamendu egokia jarraitzen hortza galdu daiteke.

Txantxarrak nola sortzen diren azaldu aurretik, hortzak zerez osatuak dauden ulertu behar da. Hortzak lau zati nagusi ditu:

• Enamela: Gorputzeko substantziarik gogorrena da eta haren osagai nagusia hidroxiapatita da (% 85), hau da, kaltzio fosfato kristalinoa. Kristal hauen artean ura, %12, eta materia organikoa, % 3, dago. Kolore horixka edo grisa dauka eta zeharrargia da; beraz, hortzaren kolorea azpian dagoen dentinaren araberakoa da.
• Dentina: Dentina enamel eta zementu erradikularraren artean dagoen substantzia da. Osaera aldetik, % 47 da hidroxiapatita, % 33 osagai organikoa eta % 20 ura. Enamela baino bigunagoa da eta egitura porotsua dauka. Kolore horixka dauka eta eragin handia dauka hortzaren kolorean.
• Zementu erradikularra: Hortzaren sustraia estaltzen duen konposatua da. % 45 materia ez-organikoa da, gehien bat hidroxiapatita, % 33 materia organikoa eta % 22 ura. Kolore horixka dauka eta enamela eta dentina baino bigunagoa da.
• Hortz-mamia: Hortzaren erdigunean dagoen ehun konektibo laxoa da. Bertan odol basoak eta nerbioak daude.

Ahoan janari hondarrak gelditzen direnean, batez ere almidoia eta azukrea, bertan ditugun bakterioek karbohidrato horiek hartzitu eta azido organiko (azido laktikoa edo azetikoa, besteak beste) bihurtzen dituzte. Enamela batez ere hidroxiapatitaz osatuta dago, eta hura erasotzen dute azidoek, eta, ondoren hortzaren hurrengo geruzara iristen dira: dentinara. Azidoek geruza hauetan dauden mineralak disolbatzen dituzte, hots, desmineralizazioa gertatzen da, eta honela pitzadurak edo zuloak sortzen dira. Zuloen eraketak hilabeteak eta zenbait kasutan urteak behar izaten ditu. Prozesuak aurrera jarraitzen badu hortzaren barnealdea eraso dezake, nerbioei eta odol basoei eraginez, eta horrek hortza galtzea eragin dezake.

Txantxarren eraketa-prozesua luzea izan ohi da; izan ere, oreka bat dago desmineralizazio- eta mineralizazio-prozesuen artean. Aipatu den bezala, azidoek hidroxiapatita disolbatzen dute, baina, bestalde, listuan kaltzioa eta fosfatoa dago, eta hortzaren mineralizazio prozesua bultzatzen dute osagai horiek. Bi prozesu hauen artean oreka bat dago, pH 5etik gora mineralizazioa bultzatzen da, baina pHa 5 baino txikiagoa bada desmineralizazioak indar gehiago hartzen du.

Oreka hau mineralizazioaren aldera bultzatu dezakeen konposatu bat fluorra da. Hortzetako pastetan gehitzen da fluorra. Ingurune azidoan hidroxiapatitaren gainazalean xurgatzen da eta fluoroapatita osatzen da mineralizazio prozesuan, konposatu hau egonkorragoa da azidoen aurrean hidroxiapatita baino (azidotan duen disolbagarritasuna txikiagoa da).

Fluorrak txantxarren sorrera galarazi dezake neurri batean; hala ere, askotan txantxarrak azaltzen dira. Hori gertatzen denean hortzean kaltetutako ehuna kendu behar da eta ondoren zuloa bete behar da, baina zerekin? Denbora luzez amalgama deritzon materiala erabili izan da zulo horiek betetzeko; amalgama merkuriozko aleazio bat da, bigarren metala zinka edo zilarra duena. Amalgamaren desabantaila nagusiak hurrengoak dira: hortzera ez da ondo itsasten eta bero-eroale ona denez gero janari hotza edo beroa hartzerakoan mina eragin dezake.

Gaur egun konpositeak erabiltzen dira txantxarrek eragiten dituzten zuloak betetzeko; % 35-85 karga ez-organikoa izaten da, esaterako beira edo silika, eta matrize gisa polimero aurrekariak erabiltzen dira, azido metakrilikoa edo epoxidoa, esaterako. Material hauek oso erraz itsasten dira hortzetara eta antzeko testura eta kolorea izaten dute; horretaz gain ezaugarri egokiak izan behar dituzte, esaterako biobateragarriak izan behar dute eta zaporegabeak.

Txantxarra dagoenean, dentistak lehenik kaltetua dagoen ehuna kentzen du, eta eremua ondo garbitzen du. Ondoren, itsasgarri-geruza bat jartzen du eta jarraian konpositea. Itsasgarria erabili behar ez izateko oso itsaskorrak diren konpositeak garatu dira; kasu honetan hortzaren zuloan konpositea soilik jartzen da. Konpositea karga ez-organikoz eta polimeroaren aurrekaria den konposatuaz dago osatuta, lehen aipatu bezala. Material hau egoera likidoan aplikatzen da, edozein forma hartzeko gai izan dadin. Behin zuloa bete duelarik argi ultramorearen bitartez erreakzionatzen hasten da monomeroa edo pisu molekular baxuko polimeroa. Horrela molekula txiki hauek elkarren artean lotzen dira hiru dimentsioko sare bat osatuz, solidoa dena. Prozedura hau pare bat aldiz errepikatzen da kasu bakoitzean geruza bat osatuz. Behin amaituta, dentistak pixka bat limatu dezake dagokion itxura emateko.

Erreferentzia bibliografikoak:

Pfeifer, C. S. (2017). Polymer-based direct filling materials. Dental Clinics of North America, 61 (4), 733-750. DOI: 10.1016/j.cden.2017.06.002

Rangreez, T. A., Mobin, R. (2019). Polymer composites for dental fillings. Applications of nanocomposite materials in dentistry, 205-224, Applications of Nanocomposite Materials in Dentistry liburuan, ed. Asiri, A. M.; Inamuddin; Mohammed, A. Woodhear Publishing, Elsevier (Erresuma Batua).

Iturriak:

• Guerini V. A. (1909). History of Dentistry from The Most Ancient Times until the End of The eighteenth Century. Lea & Febiger.
• Ring M. E. (1985). Dentistry: An Illustrated History. Harry N. Abrams.
• Featherstone, J. D. B. (2008). Dental caries: a dynamic disease process. Australian Dental Journal, 53 (3), 286-291. DOI: 10.1111/j.1834-7819.2008.00064.x
• Mayo Clinic. Caries dentales.

Egileez:

Ainara Sangroniz eta Leire Sangroniz Kimikan doktoreak dira eta UPV/EHUko Kimika Fakultatearen, Polimeroen Zientzia eta Teknologia Saileko ikertzaileak Polymat Institutuan.