“Hiri baten arkeologia eta historia. Vitoria-Gasteizen jatorria” izenburuarekin Agustin Azkaratek eta José Luis Solaunek argitaratu duten obrak ia 20 urtetan zehar hirian egin diren arkeologia-ikerketak laburtzen ditu. Lan hauen oinarria izan da Santa Maria Katedraleko hainbat indusketa-lan, eta hauei esker Gasteizko hiriaren hastapenak ezagutzeko aukera izan dugu.
Duela hainbat mende Santa Maria plazan, egungo Santa Maria Katedraleko elizpearen sarreraren aurrean, 1,4 metroko diametroko eta 3,5 metro baino sakonera askoz handiago duen putzu zirkularra zegoen. Putzu hau, akuifero kuaternarioan bildutako ura hartu arte hainbat metro jaisten zela ezagutu dugu. Baina ez da izan hau aurkikuntza bakarra, orain jakin badakigu Gasteizen longhouse bat (etxe komunala) eta sutegi bat ere bazeudela. Lehena, baliabide ekonomikoak kontrolatzen zituen leinu edo familia-talde baten egoitza zen eta bigarrena, Gasteizko eta eskualdeko bizilagunen tresna-eskariei erantzuten zien errementariaren lantokia.
Longhousea edo etxe komunala
Santa Maria plaza izan da Santa Maria Katedralaren indusketa-lanetan aurkitutako elementu bitxienetako baten agertokia: longhouse bat. Aurkitutako aztarnen aditzera ematen dute, baliabide ekonomikoak kontrolatzen zituen familia-talde baten egoitza zela. Horrek, era berean, gailentasun sozial eta politiko nahiko ziur batean pentsatzera garamatza.
18 metro inguruko luzerarekin eta 8,5 metroko zabalerarekin, egoitzaren sarrera-atea hegoaldean zegoen kokatua, argia sartzea errazteko. Izan ere, mota horretako etxeen ezaugarri nagusietako bat zen bao gutxi zituztela, hotzaren aurkako babes-neurri gisa, eta, beraz, etengabeko iluntasunean eta inguru ketsu batean bizitzera behartzen zituen bizilagunak. Teilatua, ziur asko itsasontzi alderantzikatu formarekin, material galkorrekin osatzen zen, landare-adakerekin. Horrez gain, arrokaren oinarriaren eta oholtzazko zoru goratuaren artean kokatutako baoak soto bat izateko aukera ematen zuen, upeltegi, goitegi edo biltegi gisa erabilia.
Europa kontinentalean oso zabaldua bazegoen ere, longhouse motako eraikin oso gutxi dokumentatu dira beste leku batzuetan; Italian bi kasu erregistratu dira, eta iberiar penintsulan Gasteizko eta Aistrako (Zalduondo) testigantza arabarrak ditugu bakarrik.
Sutegia
Santa Maria Katedralean egindako indusketa-lanetan jasotako informazioak agerian jarri du Goi Erdi Aroko sutegi bat zegoela, metalurgia-funtzio asko garatzen zituena. Era askotako jarduerak betetzen zituela baiezta daiteke; adibidez: tamaina eta forma desberdineko lingoteak ekoiztea, batez ere txikiak -maneiatzeko eta moneta gisa beste produktu batzuekin trukatzeko errazagoa-, edo nekazaritza-tresnak egitea, lanabesak edo iltzeak, edota zelabereen ferraketak. Horrez gain, lurraren arrasean kokatutako hiru etxebizitza aurkitu dira, eta horrek esan nahi du errementariak belaunikatuta lan egiten zuela, ingudea eskueran zuelarik.
Litekeena da aurkitutako burdina-minerala meatze-esparrutik gertuago zeuden beste toki batzuetan higatzen zela. Seguruenik, Elgeako Mendizerran eta Gorbeiaren inguruko mendietan, leku horietatik hornitzen baitziren Gasteizen erregistratutakoaren moduko sutegiak. Esaterako, Bagoetako burdinolako herrixkan (gaur egun, Luku herri arabarraren inguruetan kokatutako eremua dena) egin diren azken arkeologia-lanek hori pentsarazten dute. Lanok agerian jarri dute jarduera siderometalurgikoari eutsi zitzaiola XIV. mendera arte, eskariari erantzuteko.
Egileez: Gasteizko Katedral Zaharraren biziberritze eta berreskuratze lanetan diharduten Santa Maria Katedrala Fundazioa (@catedralvitoria) eta UPV/EHUko GPAC-Ondare Eraikiari buruzko ikerketa-taldea (@gpac_upv_ehu) dira artikuluaren egileak.