Marteren satelite ñimiñoak —Fobos eta Deimos— benetako buru-haustea izan dira zientzialarientzat, bereziki horien jatorria aztertu nahi izan dutenean. Egun oraindik ez daukagu jatorriari buruzko erantzun argirik; baina, datorren hamarkadan kontua ebazten ez bada, aukerak asko mugatuko dira.
Zenbait teoria proposatu dira satelite horien sorkuntza azaltzeko: harrapatutako bi asteroide direla, orbitako satelite zahar bat suntsitu ondoren horien hondarretatik sortutako bi sateliteak direla, inpaktu handi batek planetaren gainazaleko materiala jaurtiarazi zuela eta orbitan uztartu zela… Baina teoria batek ere ez du komunitate zientifikoa guztiz konbentzitu. Izan ere, horien propietate espektralak zenbait asteroideren propietateen oso antzekoak dira; eta, gainera, forma irregularra dute eta beren dentsitatea erlatiboki txikia da. Horrenbestez, aparteko hautagaiak dira harrapatutako bi gorputz besterik ez izateko.
Azken puntu horri dagokionez, puzzlearen pieza bat ez dator guztiz bat: oso fenomeno zaila da sateliteen orbita ia zirkularrak eta ekuatorialak azaltzea, suposatzen badugu asteroideak planetara hurbiltzen direla ausazko norabideetatik. Eta norabide horiek harrapatzeko, litekeena da hauen orbitek inklinazio eta forma eliptiko ezberdina izatea.
Baina, horien jatorria, benetan, asteroide bat izango balitz? Kegerreis et al.-ek (2024) argitaratutako ikerketa berri batek asteroide baten harrapaketaren eta horren hondarretatik sortutako satelite berrien arteko uztartzea proposatzen du. Nola gerta liteke hori? Oraintxe azalduko dizut.
Imajinatu asteroide bat Martera hurbiltzen dela, eta hain hurbil igarotzen dela bertatik ezen planetaren grabitateak asteroidearen kohesioa hausten duen, hura zatituta. Baina, adi: puntu honetan garrantzitsua da gogoratzea asteroideek ez dutela zertan monolitikoak izan behar; grabitatearen ondorioz elkarren ondoan mugitzen diren zatiek osa ditzakete.
Asteroidearen pieza bereizi horiek, beraz, sakabanatu liratekeen, Marteren orbitan materialen disko bat osatuz. Eta baliteke material horren zati bat “harrapatuta” geratzea orbita egonkorretan planetaren inguruan. Denborak aurrera egin ahala, zati batzuek talka egingo lukete elkarrekin, eta protosateliteak sortu; eta, gerora, ondoz ondoko talken ostean, egun ezagutzen ditugun sateliteak sortu izango lirateke.
Aztergai dugun ikerketan eginiko simulazioek erakusten dute ehuneko nabarmen bat (asteroidearen jatorrizko masaren hainbat hamarreko portzentual arte) Marteren grabitateak harrapa lezakeela, eta gutxi gorabehera masaren ehuneko batek orbita zirkularretan amaitu lezakeela.
Eta, berriro ere, arazoa errepikatzen da: orbita zirkularrak. Nola da posible asteroidearen zatiak orbita ia zirkularretan amaitzea hasieran aipatu baldin badugu hori oso zaila dela? Bada, orbita horiek lortzeko mekanismorik efizienteena zatien arteko talkak berak dira. Izan ere, horien ondorioz, zati berriak sortzeaz gain, horien abiadurak ere aldatuko lituzkete, eta, pixkanaka, materia disko egonkor bat sortu, zeinetatik abiatuta sateliteak sortuko liratekeen.
Eredu horrek ere azalduko luke sateliteen konposizioaren eta C motako asteroideen konposizioaren arteko baliokidetasuna —bide batez, C motako asteroideak ugarienak dira gure Eguzki Sisteman—, baita beste alderdi batzuk ere, hala nola krater kateak eta “ildo” sistemak, sateliteak sortzeko akrezio prozesuaren beraren ondoriozkoak izan litezkeenak.
Aurreikuspenak betetzen badira, 2026an JAXAren Mars Moons eXploration (MMX) misioa aterako da, eta eramango dituen tresnei eta Fobosetik ekarriko dituen laginei esker —10 gramo inguruko lagin txikia hartzea lorpen zientifiko erraldoia izango litzateke— informazio berria eskuratu ahal izango dugu satelite horiei buruz; eta, agian, horien jatorriari buruzko gaia ebatziko dugu behingoz.
Erreferentzia bibliografikoa:
Kegerreis, Jacob A.; Lissauer, Jack J.; Eke, Vincent R.; Sandnes, Thomas D.; Elphic, Richard C. (2024). Origin of Mars’s Moons by Disruptive Partial Capture of an Asteroid. Icarus, 425, 116377. DOI: 10.1016/j.icarus.2024.116337
Egileaz:
Nahúm Méndez Chazarra geologo planetarioa eta zientzia-dibulgatzailea da.
Jatorrizko artikulua Cuaderno de Cultura Científica blogean argitaratu zen 2024ko abenduaren 9an: Una nueva perspectiva sobre el origen de los satélites de Marte.
Itzulpena: UPV/EHUko Euskara Zerbitzua.