Askotan gaitzesten da unibertsitateak gizartearekin duen konexio eskasa. Unibertsitatea ezagumendu bitxiak irakasten dituela esan ohi da, eta ikerketak nekez duela ondorio praktikorik. Ikuspuntu hau unibertsitario askok ere badu; beraz, egiatik zerbait izanen du. Dena den, perspektiba historiko apur bat izanda, ikusiko dugu unibertsitate eta gizartearen artean elkarrekintza ugari direla. Adibide gisara, UPV/EHUko Biologia Atalak naturaren kontserbazioan izan duen eragina aztertuko dugu.
Biologia Atalaren ibilbidea oso apal hasi zen, Bilboko Unibertsitateko Zientzia Fakultatea zenean. Atal honek 1975era arte ez zuen katedradunik izan, eta zeuden irakasle agregatuetatik bakar bat bera ere ez zen biologiaren arlo naturalistenetakoa, alegia, ez botanika ez zoologia ezta ekologiakoa. Arlo hauetan ikertzeko dirurik ere ez zegoen zen izaten. Eztanda 80. hamarkadako bigarren erdian gertatu zen, irakasleak ugaritu, doktoreen formazioa bultzatu eta ikerketa-taldeak beren egitasmoak proiektuak gauzatzeko diru-laguntza finantziazio publikoa jasotzen hasi zirenean. 90eko hamarkadan master gisako graduondoko ikastaroak sortu ziren, adibidez, “Ingurunearen Azterketa eta Errekuperazioa” izenekoa, eta ikerketa-taldeek kanpoko agenteekin elkarlana bilatu zuten. XXI. mendeak heldutasunera eraman du talde hauetako askoren ikerketa. Izan ere, nazioarteko egitasmoetan parte hartzen hasi gara, eta horrek nabarmen eragin dio baliabide naturalen kontserbazio eta kudeaketari.
Urte hauetan, Zientzia eta Teknologia Fakultateak kide asko trebatu ditu Biologian, Ingurumen Zientzietan, eta naturaren kontserbazioarekin lotutako beste zenbait esparrutan. Datu ofizialen arabera, Zientzia eta Teknologia Fakultatetik ateratako tituludunak Biologian 3.850 lizentziatutik eta 450 graduatutik gora dira, bai eta ehunaka master ikasle eta 475 doktore. Horietako askok naturaren kontserbazioarekin lotutako lanen bat dute.
Batzuk, lanean ari dira administrazioan udalerrietako ingurumen-teknikari gisa, partzuergo eta mankomunitateetan, foru aldundietan, Eusko Jaurlaritzan, edo natur parkeetan. Beste asko, lanean ari dira naturaren kontserbazioarekin lotutako enpresetan, kontsultoreetan (adibidez, Anbiotek eta Ekolur kontsultoreetan), edo Neiker zein Azti bezalako I+G+I zentroetan.
Badira ere irakaskuntzan dabiltzanak, bai arautuan, institutu, ikastola, eskola edo unibertsitatean, bai ez-arautuan, natur eskola, ingurugiro-eskola, eta abarretan. Azkenik, Fakultatetik ateratako kide askok parte hartzen dute naturaren aldeko elkarteetan, hala nola talde ekologistetan, naturaren aldeko elkarteetan, edo Aranzadi Zientzia Elkartearen gisako ingurumenaren ikerketa- eta interpretazio-elkarteetan. Kuantifikatu ezina den arren, biologian formazioa eta naturaren kontserbazioarekin kezka duen jende honek eragin ukaezina izan du Euskal Herrian giza espezieak ingurumenarekin duen harremana ulertzeko moduan gertatu den eraldaketan.
Bestalde, EHUko Zientzia eta Teknologia Fakultateko talde batzuk gogor aritu dira gure inguruko biodibertsitatea inbentariatzen eta jarraitzen. Haietako batzuk aipatzearren, zoologia-laborategiak hainbat ikerketa-lerro zabaldu zituen ibai- zein itsas faunaren esparruan, eta lurzoruko artropodo zein lehorreko moluskuen esparruan. Lerro hauei beranduago gehitu zaizkie saguzarrena bezalako beste talde batzuk. Bere aldetik, botanika-laborategiak hainbat ikerketa-lerro zabaldu zituen alga, onddo, goroldio eta beste landareen esparruan, bai eta gure inguruko landare-komunitateak deskribatu eta kartografiatu zituen geobotanikako taldeak ere.
Hamarkadatan metatutako informazio hau ezinbestekoa izan da Euskal Herriko lekurik biodibertsoenak karakterizatzeko, bertako arrisku-faktoreak identifikatzeko eta, besteak beste, Natura 2000 sarea diseinatu eta optimizatzeko.
Biodibertsitatea inbentariatzeaz gain, talde batzuk gogor aritu dira ingurumenaren osasun-egoera aztertzen, eta horrela Euskal Herriko ingurumen-informazio sistemaren oinarriak ezarri dituzte. Adibidez, 80eko hamarkadako zoologia eta ekologia-laborategiek jarri zuten abian.
Bizkaiko ibaien lehen ikerketa hidrobiologiko sakona zein Bilboko itsasadarreko ingurumen-azterketa. Lehenak emandako hazitik garatu zen Euskal Herriko ibaien jarraipen-sarea, egun URA Agentziaren eskuetan dena; bigarrenak emandakoak hainbat ikerketa ekarri zituen euskal kostaldearen osasunaren esparruan. Arlo honetan aipatu beharrekoa da mikrobiologia-laborategia ere, urte askotan Euskadiko Erkidegoko bainu-uren kalitatea neurtzeko ikerketetan parte hartu izan duenak.
Beste talde batzuen ikerketak giza jarduerek ekosistemen egituran eta funtzionamenduan duten eragina izan du aztergai. Ibai-ekologia taldeak basogintzak, nekazaritzak, zein hiri-kutsadurak, ur-erauzketek edo klima-aldaketak Euskal Herriko zein beste eremuetako ibaietan duten inpaktua aztertu du. Hastapenetan zitologia laborategia zena, bestalde, ekotoxikologiaren inguruko ikerketa-lerro bilakatu da; egungo Plentziako Itsas Estazioko arima izan zen laborategi hori. Era berean, animalien ekotoxikologia eta biodibertsitate-taldeak espezieak erabiltzen ditu ur gezetako osasun-egoeraren adierazgarri.
Beste zenbait lerro aplikatu dira, adibidez lur kutsatuen ikerketa, zoologia eta landare-fisiologia laborategietan egin izan dena, edo azken honetan agronomiarekin lotuta egindako lanak.
Ikerketa-talde hauek lortutako informazio guztia foru aldundiek, Eusko Jaurlaritzak eta beste hainbat erakundek erabiltzen du, lurraldearen plangintzan eta kudeaketan.
Informazioa eskuratu ez ezik, Ataleko zenbait taldek erakundeekin elkarlan estua izan dute populazio, komunitate edo ekosistemen kudeaketan. Adibidez, jokamoldearen ekologia eta eboluzio-taldeak mehatxatutako ugaztunen kudeaketan egin du lan, dela bisoi europarra, dela ur-satorra edo saguzarrak aztertuz. Abeltzaintzaren ekologia eta kudeaketa-taldeak mendiko larreetan aziendak kudeatzeko lanetan hartu izan du parte. Landareen ekofisiologia taldeak andeatutako lurren berreskurapenean hartu izan du parte, eta ibai-ekologia taldeak ibaien berreskurapen-egitasmoetan. Lan hauen helburua ez da izan administrazioak egindako ekimenen ondorioak aztertze hutsa. Aitzitik, unibertsitatea estuki lotu da estatu mailan aitzindari izan diren ekimen hauen diseinuan, garapenean eta jarraipenean.
Azkenik, ezin ahaztuko dugu ataleko kide askok aholkularitza-lana egin dutela parke naturaletako patronatuetan, Urdaibaiko Biosfera Erreserban, Naturzaintzan eta Eusko Jaurlaritzako Naturaren Kontserbaziorako Aholkularitzan. Elkarlan hauez gain, ohikoa da ataleko kideek parte hartzea administrazioaren estrategiak eta planak zehazteko bileretan, hala nola Espainiako Ibai-Errestauraziorako Estrategian edo Biodibertsitatearen Euskal Estrategian.
Biologia Atalak inguruko ekosistemei buruzko ezagumendua sortzen jarraitzen du, eta horrela gisa horretan gure baliagai baliabide naturalen kudeaketa errazten du. Orain gutxira arte, ezagumendu hau gehien bat aipatu ditugun arlo naturalistikoetan zegoen, baina egun biologia molekularraren tresnak ezinbestekoak bilakatu dira biodibertsitatearen ikerketan, eta beraz, talde gehiago ari dira lanean esparru honetan. Horregatik, pentsatzekoa da Zientzia eta Teknologia Fakultateko Biologia Atalak bere lan horretan jarraituko duela, Euskal Herriko zein mundu osoko naturaren kontserbazioan.
Egileez: Arturo Elosegi Irurtia ekologia irakaslea da UPV/EHUko Landareen Biologia eta Ekologia Sailean eta Jesus Pozo Martinez sail berdineko irakasle erretiratua da.
