Zientzia Kaiera — Kultura Zientifikoko Katedra

Kultura Zientifikoko Katedra

Zientziaren historia

Kategorien artxiboa 99 artikulu

Argiaren aberrazioaz

astronomia

César Tomé López Argiaren aberrazioa aurkitzearekin batera, behin-betiko argudioa lortu zen teoria geozentrikoa baztertzeko eta, beraz, Galileoren ideiak aldarrikatzeko. Ikerketak aurrera egin ahala, lehen aldiz mugatu zen zehatz-mehatz argiaren abiadura, konstantea zela ezarri zen, eta posizio-astronomiaren zehaztasuna hobetu. Izar baten […]

Loaz

biologia historia

Bestalde, goizeko otoitz judu eta kristauek Jainkoa goretsi egiten dute, lo dagoenari arima itzultzeagatik behin esnatutakoan. Guztiaz ere, pentsaera naturalista primitiboaren arabera, loa egoera pasibo bat zen, entzefaloa gorputzaren gainerako ataletatik eta ingurutik bakartuta egotetik sortua. Horrela, Aristotelesek De somno […]

Kontserbazio legeez III: Simetriak

fisika

César Tomé López Energiaren kontserbazioa Bohr-en eredu atomikoaren (1913) oinarrizko elementu bat izan zen. Hala ere, bere proposameneko atomo kuantizatuek gero eta arazo gehiago planteatzen zizkioten, eta, ondorioz, 1924an konponbide bat bilatu zuen: energiaren kontserbazioa mugatzea atomoak eremu elektromagnetikoarekin zituen […]

Organismoez

biologia

César Tomé López XVIII. mendearen amaieran, gero eta naturalista gehiagok baieztatzen zuten izaki bizidunek badituztela objektu bizigabeetatik garbiki ezberdintzen dituzten bereizgarriak. Ezaugarri horietako nagusia animaliek zein landareek agertzen zuten barne “antolaketa” izango zen; naturalistak “organismoak” esaten hasi zitzaizkien. Izendapen horrek […]

Kontserbazio legeez II: Lehen emaitzak

fisika

César Tomé López XIX. mendean zehar, kontserbazio-legeak aurkikuntzak egiteko bitarteko baliagarriak izatera heldu ziren, bereziki energiaren kontserbazio-legea. Horrela, 1824an, Nicolas-Léonard-Sadi Carnot ingeniari militarrak kontserbazioaren printzipioa aplikatu zion kalorikoari, ustez lurrun-makinak martxan jartzearen arduradun zena. Kaloriko hura galdaratik irteten zen kanpora […]

Klonez

biologia

César Tomé López Klonak sortzea, organismo bizien kopia genetikoki berdin-berdinak, nekazaritza bezain zaharra den prozesu bioteknologikoa da. Lehen klonak sortu ziren nekazariek zurtoin bat edo adar bat (aldaxkak) hartu eta lurrean landatzen zutenean, landare batzuk ugaltzeko. Prozesua gaur egungo aroa […]

Kontserbazio legeez I: Aurkikuntza

fisika

César Tomé López Sistema fisiko eta kimiko isolatuek aldatzen ez diren zenbait propietate dituzte, esate baterako, masa, energia, eta baita tenperatura ere oreka termikoan baldin badaude. Sistema horiek elkarri eragiten diotenean, propietate horietako batzuk kontserbatu egiten dira: propietate azpi-multzo horretaz […]

Kromosomez

biologia

César Tomé López 1833an Robert Brown botanikariak deskribatu zuen landareen zelula-ehunetan beti-beti zegoela pikor-egiturako gorpuzki bat, berak nukleo izendatu zuena. Hurrengo mende erdian zehar, mikroskopioetan eta tindatze-tekniketan egindako hobekuntzek ahalbidetu zuten gorpuzki horren edukia argitzea, “hari nuklearren” bilduma batez osatutakoa […]

Eklipseez

astronomia

César Tomé López Esan daiteke Lurreko gainazalean kokatutako begirale batentzat ia berberak direla Eguzkiaren eta Ilargiaren diametro angeluarrak; hala, noizbehinka bi gorputzak lerrokatu egiten dira eta Ilargiak Eguzkia eklipsatzen du. Ezagutzen den lehenengo eguzki-eklipse erregistroa k.a. 2136ko txosten bat da […]

Germenez

biologia mikrobiologia

César Tomé López Germen (hazi) hitza, jatorri latindarrekoa, XIX. mendean erabili zen aurrenekoz mikrobio patogenoez aritzeko. Gaixotasunen jatorria “hazi” batekin lotzea antzinate klasikoan bila badaiteke ere, De contagione liburua aipatu ohi da erreferentzia garaikide gisa, Girolamo Fracastoro-k 1546an argitaratua. Mikroskopiaren […]