Zientzia Kaiera — Kultura Zientifikoko Katedra

Kultura Zientifikoko Katedra

Zientziaren historia

Kategorien artxiboa 93 artikulu

Entropiaz

estatistika fisika zientziaren_historia

César Tomé López Litekeena da funtsezko ideia zientifiko gutxik izatea termodinamikaren bigarren legeak baino formulazio gehiago. Ludwig Boltzmann-ena ez da gehiegi erabili, baina esaldi bakarrean gordetzen du muina; Josiah Willard Gibbs-en hitzak parafraseatuz, esan zuen: “Entropia ez-konpentsatuki txikitzeko ezinezkotasuna inprobabilitate […]

Metabolismoaz (eta II)

biokimika biologia fisiologia zientziaren_historia

César Tomé López XIX. mendearen zati handienean zehar, gorputzean sartzen diren elikagaiak eta ateratzen diren deskonposizioaren produktuak konektatzen dituzten tarteko erreakzio kimikoak definitzeko ahaleginak egin ziren; alta, inplikatutako substantzien ezaugarri kimikoen ezagutzan oinarritutako usteak baino ez ziren. Stoffwechsel -aren ikerketa […]

Metabolismoaz (I)

biologia fisiologia zientziaren_historia

César Tomé López Metabolismoa da organismo bizietan etengabe gertatzen diren aldaketa kimikoen multzoa, zeinari esker elikagaietatik energia eta molekula sinpleak lortzen diren, eta horietatik molekula konplexuak sintetizatzen. Mediku hipokratikoek “egosketa” esaten zioten elikagaiak gorputzaren humore bihurtzeari, sukaldaritzarekin analogia eginez. Analogia […]

Eboluzioaz

biologia eboluzioa zientziaren_historia

César Tomé López Antzinako Grezian aurrekariak bila badaitezke ere, zehatzagoa da esatea XVIII. mendeko bigarren zatian eztabaidatu zela lehen aldiz gaur egun biologian eboluzioa deitzen dugunaz. Nahiz eta ez izan hitz hauexek erabilita, XVIII. mendean azaldu zen lehenbizikoz izaki bizidun […]

Espazioaz eta denboraz (III)

fisika matematika zientziaren_historia

César Tomé López XIX. mende hasieran urrats erabakigarriak eman ziren ondoren Gauss-ek ez-euklidear izendatuko zituen geometriak matematikoki eraikitzeko prozesuan. Hain zuzen, Carl Friedrich Gaussek berak 1813an eta Ferdinand Karl Schweikart-ek 1818an, bakoitzak bere aldetik, geometria mota horren oinarrizko ideiak garatu […]

Espazioaz eta denboraz (II)

fisika zientziaren_historia

César Tomé López Newtonek espazio absolutua unibertsoko pausaguneko masen zentroaren arabera definitu zuen. Hala ere, mekanikaren legeak gordetzeko, esan behar da edozein “sistema inertzial” (alegia, espazio absolutuarekiko uniformeki higitzen den edozein gorputz) balia litekeela erreferentzia-sistema gisa. XIX. mende bukaeran, erreferentzia-sistema […]

Espazioaz eta denboraz (I)

filosofia fisika zientziaren_historia

César Tomé López Gure espazioaren eta denboraren egungo ikuskeraren bilakaera, fisikaren garapenari estuki lotua, hiru garaitan banatu daiteke. Lehenengoan, absolutismoa deituko dugun garaian, Newtonen espazio eta denboraren kontzeptu absolutuak izan ziren nagusi. Bigarrenari espazio-denbora izena jarriko diogu, hain zuzen Minkowskiren […]

Suntsipenez

biologia geologia paleontologia zientziaren_historia

César Tomé López XVII. mendearen bigarren zatian eztabaidatu zen lehen aldiz fosil gisa topatutako espezie batzuk aspaldi denboraren poderioz suntsituriko espezieak ote diren. Garai horretan, gaur egun fosil deitzen ditugunak objektu bizigabeez eta bizidun izandakoez osatutako objektu-sailkapen zabalenetik bereizten hasi […]

Helize bikoitzaz

biologia genetika zientziaren_historia

César Tomé López Helize bikoitza izenaz ezagutzen da azido desoxirribonukleikoaren (DNA) egitura molekularra. DNA XIX. mendean isolatu zen eta 1909an identifikatu zen kimikoki, baina bere egitura ez zen 1953ra arte definitu; orduan argitaratu zuten Francis Crick-ek eta James Watson-ek bere […]

Eremuaz

fisika zientziaren_historia

César Tomé López Eremua kontzeptu garrantzitsuenetako bat da fisika modernoan eta, oro har, honako hau adierazten du: espazioan nola jokatzen duten hala indar klasikoek, magnetikoek, elektrikoek eta grabitazionalek nola indar kuantikoek, elektrodinamikoak, kromodinamikoak, interakzio elektroahulak eta Higgsen indarrak. Eremuaren kontzeptuak […]