Ozeano Barean erabiltzen diren hizkuntzen analisi batean oinarrituta, ikertzaileek ondorioztatu dute gramatika hiztegia baino ezegonkorragoa dela: orain arte hizkuntzalariek uste zutenaren kontrakoa, hain justu.
Hizkuntzen jatorria eta bilakaera ikertzerakoan, hizkuntzalari gehienek premisa batetik abiatu ohi dira: lexikoa azkar aldatzen da, baina atzean dagoen gramatikaren egitura askoz egonkorragoa da. Hilaren hasieran PNAS aldizkarian argitaratu duten ikerketa baten arabera, ordea, planteamendu hau okerra izan daiteke; edo, bederen, ez du beti horrela izan behar.
Alemaniako Max Planck Giza Historiarako Zientzia Institutuko, Australiako Unibertsitate Nazionaleko eta Oxfordeko Unibertsitateko (Erresuma Batua) ikertzaileek ordenagailu bidezko analisiak baliatu dituzte Ozeano Barearen eremuan mintzatzen diren 81 hizkuntza alderatzeko.
Hizkuntzen garapenari hurbiltzeko bide berri honekin denborak ezarritako mugak apurtu nahi izan dituzte. Artikuluan azaldu dute zergatik ekin dioten azterketari: “Hizkuntzalaritza historikoaren ikuspuntu ortodoxoaren arabera, behin 6.000-10.000 urte igarota, parekotasunak eta maileguak bereiztea arras zaila da, eta horregatik hizkuntzaren historia sakona aztertzeko biderik ez dago”. Denborak ezartzen duen muga honen aurrean, zenbaitetan hizkuntzalariek egitura gramatikaletara jo dute erreferentzia sendoagoen bila. Izan ere, lexikoarekin edo fonologiarekin alderatuz, gramatikak izaera abstraktuagoa duela uste dute adituek, eta, era berean, trinkoagoa ere omen da. Arrazoinamendu hori jarraiki, logikoagoa dirudi hizkuntza baten historia ebolutiboa arakatzeko gramatikan arreta jartzea.
Datu base zabalak erabili dituzte hizkuntzak alderatzeko. Hiztegia ABVD Austronesiar Oinarrizko Hiztegiaren Datu Basetik eskuratu dute. Datu gramatikalak, berriz, Pioners of Island Melanesia izeneko datu basetik hartu dituzte. Oinarrizko 210 kontzeptu 1.526 hizkuntzatan nola esaten diren biltzen du ABVD datu baseak. Orain arte, guztira, 293.846 item agertzen dira bertan. Oinarrizko hitz hauek bereziki egonkorrak direlako aukeratu dituzte. Zerrenda horretan daude aditz eta izen sinpleak, koloreak, zenbakiak, gorputzeko atalak eta familiari loturiko hitzak.
Iragana argitzeko
“Ezusteko aurkikuntza da hau, zeren orain arte askok uste izan baitute hizkuntzaren iragana zehazteko gramatikaren analisiarekin hiztegiaren analisiarekin baino sakonago joan gintezkeela”, esan du Max Planck institutuko ikertzaile Stephen Levinsonek. Adituak gaineratu du argi dagoela aldaketa gramatikalak eta lexikoak ez dutela halabeharrez batera joan behar.
Russell Gray ikertzailearen arabera, azterketa baliagarria da irudikatzeko hizkuntza desberdinetako hiztunak iraganean noiz eta non jarri ziren harremanetan. Egileek aitortu dutenez, hizkuntza horiek guztiak eremu berekoak izatea oso lagungarria izan da bilakaeraren nondik norakoak aztertzeko. Antzeko hizkuntzak izateak emaitzetan nolabaiteko alborapena izan zezakeela aitortu dute. Halere, idatzizko testigantza gutxi duten hizkuntza horien historia berreraikitzeko tresna egokia dela uste dute.
Datuetatik erauzi duten beste ondorioa da gramatika eta lexikoa guztiz desberdinak diren prozesuen arabera moldatuak izan direla. Hizkuntza berriak jaiotzen direnean bereziki lexikoa aldatzen da, baina beste hizkuntza batekin kontaktuan egotean gramatika da gehien aldatzen den elementua.
Bestetik, ekarpen berri honek ere kolokan jar dezake hizkuntzalaritzan urte luzetan zehar ospe handia izan duen teoria bat. Kapitalismoaren inguruko gogoetak direla eta ezaguna da Noam Chomsky hizkuntzalari estatubatuarra, baina adituen artean bereziki Gramatika Unibertsalaren teoriaren bultzatzailea izateagatik ezaguna da Chomsky. 1970eko hamarkadan mamitu zen teoria horren arabera, gramatika jaiotzetik sustraituta dago haurtxoaren garunean. Ez, noski, gramatika osoa, baizik eta oinarrizko hainbat printzipio. Hortik omen dator hizkuntzan trebatzeko orduan umetxoek erakutsi ohi duten erraztasuna. Alemaniako ikertzaileek egindako azken proposamenarekin, berriz, zaila da irudikatzea hain jaiotzatikoa omen den gramatika hori hiztegia baino errazago aldatu izana.
Jaio zenetik, gramatika unibertsalaren teoria polemika iturri izan bada ere, azken urteotan bereziki kritika gogorrak jaso ditu. Horren aurka, erabileran oinarritutako jabetzearen teoria indartu da. Horren arabera, umetxoek ez dute hain erraz ikasten buruan gramatikaren oinarriak “zizelkatuta” dituztelako, inguruko solasaldiak entzutean erabilera arauak susmatzeko gaitasun paregabea dutelako baizik.
Erabilitako metodologiari dagokionean, azken urteotan horrelako ikerketak asko ugaritu direla nabarmendu beharra dago. Azterketa horietan, hizkuntza askotako hitzen eta ezaugarrien datu base handiak erabili dituzte analisi estatistikoak egin ahal izateko. Analisi horiek hizkuntzalariek erabiltzen dituzten ohiko metodoekin zerikusirik ez dute, eta bi diziplinetako adituen arteko polemika sonatuak izan dira. Adibidez, mendebaldeko gizarteetan mintzatzen diren hizkuntza gehienen arbasoa den indoeuroparraren jatorria argitzeko bi teoria nagusi daude: batak duela 6.000 urte inguru kokatzen du bere jatorria, Itsaso Beltzaren iparraldean; besteak Anatolian kokatzen du abiapuntua, duela 8.500 urte inguru. Bigarren teoria indartzeko analisi estatistikoak baliatu ditu Quentin Atkinson biologoak, baina hizkuntzalari asko horren aurka azaldu dira. Kasu honetan ere, ikusteko dago planteamendu berriak hautsak harrotuko ote dituen hizkuntzalarien artean.
Erreferentzia bibliografikoa
Simon J. Greenhilla et al. Evolutionary dynamics of language systems. PNAS 2017 ; published ahead of print October 4. DOI: 10.1073/pnas.1700388114
Egileaz: Juanma Gallego (@juanmagallego) zientzia kazetaria da.
7 iruzkinak
“Jaio zenetik, gramatika unibertsalaren teoria polemika iturri izan bada ere, azken urteotan bereziki kritika gogorrak jaso ditu. Horren aurka, erabileran oinarritutako jabetzearen teoria indartu da”. Noren kritikak? Zureak edo nireak ala zertaz hitzegiten ari ziren bazekitenenak? Ze aldizkaritan? Nature-n, Hellow ! ala hizkuntzalaritzako aldizkari normal batean?
“Erabilitako metodologiari dagokionean, azken urteotan horrelako ikerketak asko ugaritu direla nabarmendu beharra dago… Analisi horiek apaizek/moluskulariek/aker-txikiratzaileek… (ah!, ez, hizkuntzalariek) erabiltzen dituzten ohiko metodoekin zerikusirik ez dute, eta bi diziplinetako adituen arteko polemika sonatuak izan dira”.
Ze ondo ezta? Botako dugu gora txanpoina periodistok nori arrazoia emango diogun erabakitzeko?
Eta dena horrela
Kaixo Joseba, mila esker zure ekarpena emategatik:
> Noren kritikak? Zureak edo nireak ala zertaz hitzegiten ari ziren bazekitenenak? Ze aldizkaritan? Nature-n, Hellow ! ala hizkuntzalaritzako aldizkari normal batean?
>>> Honetarako, Paul Ibbontson (UK Open University) eta Michael Tomasello (Max Planck) Investigación y Ciencia 484, eta Marvin Harris “Antropología cultural”. Biak dibulgazio iturriak baina, nire ustez, fidagarriak. Ez Nature ez Hola.
> Ze ondo ezta? Botako dugu gora txanpoina periodistok nori arrazoia emango diogun erabakitzeko?
Ez dagokit txanpona botatzea arrazoiak banatzeko. Nire zereginak dira informazio baten aurrean iturria fidagarria ote den baloratzea (PNAS, Marx Planck, tira esango nuke baietz), modu uluergarri batean zabaltzen saiatzea eta, ahal bada, testuinguruan kokatzea.
> Eta dena horrela
>>> Argibide gehiago eskatuko nizkizuke azken honi erantzun ahal izateko.
Adeitasunez,
Juanma
Kaixo, Joseba,
Lehenengo eta behin, eskerrik asko zure iruzkinarengatik, iritzi trukaketak beti aberasten du honako gaien ingurunea eta egokitasuna.
Bestalde, aipatu nahi dizugu blog honetako ateak zabalik dituzula iritzi hauek modu zabalean garatu eta argitaratzeko artikulu baten bidez. Nahi izanez gero zientziaren.kaiera@gmail.com helbidera bidali zenezake, gustura argitaratuko dugu.
Amaitzeko, argitu nahi genuke blog honetan argitaratzen diren kazetari-lanak ez direla edozelan lantzen. Kazetariak gaia planteatzen duenean bibliografia aztertzen du eta proposamena bideratzen digu. Blogeko arduradunok gaia, jatorrizko informazio iturriak eta bibliografia tentuz aztertzen ditugu (jatorrizko artikulu zientifikoak ere irakurtzen ditugu) eta horren arabera kazetariari esaten zaio gaia egokia den edo ez. Gure onespena jaso ondoren lana aurrera eramaten du eta argitaratu aurretik blogeko editoreak berriz irakurtzen du eta zuzenketak behar baditu hauek egin edo bideratzen ditu.
Zientzia Kaieran kolaboratzen duten kazetariak zientzia kazetari trebatuak dira, ibilbide luzekoak eta gure konfiantza osoa duten profesionalak.
Eskerrik asko zure arretagatik eta laster arte.
Uxune Martinez
Zientzia Kaiera blogeko editorea.
“Lexikoa azkar aldatzen da, baina atzean dagoen gramatikaren egitura askoz egonkorragoa da” hori ez da, nik dakidala, Hizkuntzalaritza Historikoaren premisa; ez behinik-behin gremioan ohikoa eta hedatua. Urrunegi joan gabe, latinetik hizkuntza erromantzeetara doan bidea begiratu besterik ez dago: zer aldatu da gehiago, lexikoa (oinarrizkoaz ari gara, noski) ala gramatika egitura?
Bestalde, ideia hori bermatzeko PNASeko artikuluan aipatzen diren erreferentzia batzuk oso badaezpadakoak dira, inondik ez hizkuntzalaritza diakronikoaren gehiengoaren isla, ezta metodo ortodoxoen erakusgarri ere. Halakoak dira, esaterako, 3.a [Reesink, Singer & Dunn (2009)], 4.a [Dunn, Levinson, Lindström, Reesink & Terrill (2008)] eta 5.a [Nichols (1992)].
Aldiz, artikuluan ez dira aipatzen gramatika-aldaketaren “bibliak” diren lanak, hala nola Harris & Campbell (1995), Heine & Kuteva (2002) edo Hopper & Traugott (2003).
Laburbilduz, ez dut esaten artikuluak interesik ez duenik, baina zalantzan jartzen dut haren ondorioek hizkuntzalaritza historikoaren inongo premisa edo axiomarik hautsi dutenik.
Eskerrik asko iruzkinarengatik Ricardo eta zehaztasunak emateagatik.
Gaia kokatzen laguntzen du eta aberasgarriagoa egiten du haren irakurketa.
Laster arte.
Uxune Martinez
Zientzia Kaiera blogeko editorea.
Kaixo Ricardo, mila esker zure ekarpena egiteagatik, eta, batez ere, hain modu adeitsuan egiteagatik.
Egia esanda, gai polemikoa da, eta PNASen artikuluan asko ez dira “bustitzen”. Ohi bezala, Marx Planck-en prentsa oharrean gehiago ausartzen dira, albiste salgarriagoa egiteko (azken hau ia beti gertatzen da zientziaren komunikazioan, paperrean zuhur, prentsa oharrean askeago). Halere, aitortzen dute antzeko hizkuntzak direla eta horrek alborapena ekar dezakeela. Pertsonalki aitortuko dizut nik ere ez dudala uste hain erraz ororkotu daitekeenik, baina ezin dut hori idatzi. Batetik, aditua ez naizelako eta, bestetik, nire interpretazioak kanpoan uzten saiatzen naizelako.
Ongi izan!
Ai ama, MAX PLANCK, materialista historiko bihurtu ditudala 🙂