Astrofisika
Marten gauza arraroak gertatzen ari dira. Oraindik azalpenik ez badute ere, Curiosity ibilgailuak oxigenoaren gorabehera neurtu du Gale kraterrean. Oxigeno gutxi egon arren, urtaroen arabera kopurua %30 aldatzen dela kalkulatu dute. Gauzak horrela, metanoaren misterioari gehitu zaio oxigenoarena. Hain zuzen, iaz zientzialariek topatu zuten metano gorakaden eta urtaroen arteko korrelazioa zegoela. Oxigenoari dagokionez, ikertzaileek ondorioztatu dute zerbait egon behar dela udako hilabeteetan oxigeno hori sortzen ari dena. Hona artikulua osorik.
Osasuna
Kaltetutako bihotzetan zelula amak txertatzen direnean gertatzen den hobekuntza zelula horiek txertatzeak eragiten duen erantzun immunologikoagatik da, Elhuyar aldizkarian irakur daitekeenez. Aurreko ikerketek iradokitzen zuten zelula amek eragiten zutela bihotzean zelula berriak sortzea, baina orain alboratu dute ideia hori ikerketa honen bitartez. Erantzun immunologikoa da funtsa!
Infekzioetatik babesten duten mutazio berek beste gaitz batzuk izateko arriskua areagotzen dutela ikusi dute Herbehereetako ikertzaile batzuek. Horretaz gain, badirudi gaixotasun infekzioso batzuei aurre egiteko lagungarriak diren aldaera genetikoek areagotu egiten dutela hanturazko gaitz eta autoimmune zenbait izateko arriskua, Elhuyar aldizkariak azaltzen digun moduan.
Disfagia elikagaiak irensteko zailtasuna da, edozein adinetan eman daitekeen gaitza, alegia. UPV/EHUko Testura Analizatzeko Laborategiak (LaTEX) abiatu duen azken ikerketan, elikagai lodituen estandarizazioan dauden hutsuneak eta aldakortasun handia plazaratu dituzte. Alde batetik, kontuan hartu behar da disfagiarako elikagaiek pertsona bakoitzak irensteko duen zailtasun mailari egokitutako testura behar dutela. Bestetik, mantenugai ugari izan behar dituztela, desnutrizioa saihesteko, eta azkenik, zentzumen aldetik atseginak izan behar direla.
Paleontologia
Europako Lambeosaurus-ik zaharrena topatu dute Kataluniako Pirinioetan. Ahoaren formagatik, dinosauro hauei “ahate mokodun” esaten diete. Buru gainean gandorra zeukaten, ikertzaileen arabera, komunikatzeko balio zuena; orroak eta bestelako soinuak handitzeko erresonantzia kutxa gisa erabiltzen zuten, eta sexualki erakargarri suertatzeko ere. Xehetasun gehiago irakurtzeko, jo ezazue Berriako artikulura.
Biologia
Ginkgo zuhaitzari buruz hitz egin digu asteon Koldo Garciak berezia omen delako. Baina zergatik da berezia? fosil biziduna delako. Espezie hauek ez dute ahaide bizirik eta horregatik baliotsua da bere gene-azterketa. Zuhaitz hau askotan ikertu da baina orain misterio batzuk argitzen saiatu da ikerketa berri bat: non babestu zen, nola egin zion aurre Pleistozenoko klima-aldaketari, zein izan zen gizakion papera bere sakabanaketan eta zein faktorek eragin duten bere biziraupenean. Erantzunak testuan topatuko dituzue. Ez galdu!
Adimen artifiziala
Erabilgarri dago jada Elhuyarren itzultzaile automatiko eleaniztuna: Itzultzailea.eus. Doan da eta prest dago ordenagailuetarako sakelako telefonoetarako. Bost hizkuntzatan dabil: euskaraz gain, espainiera, frantsesa, katalana eta galegoa daude aukeran. Elhuyarrek adimen artifizialean eta sare neuronaletan oinarritutako teknologia izan du oinarri, Berriak dioenez.
Adimen artifiziala diskriminatzailea izatea eragozteko sistema bat asmatu dute AEBetako eta Brasilgo unibertsitate batzuetako ikertzaileek. Elhuyar aldizkariak azaltzen duenez, ikasketa automatikoan oinarritzen da, eta hezkuntzan eta osasun-arloan probatu dute.
Emakumeak zientzian
Asteon, Hedwig Kohn fisikaria izan dugu protagonista, bere lana oso garrantzitsua izan zen espektroskopia atomikoan eta molekularrean. Zehazki, argi-intentsitatea zehaztu zuen modu kuantitatiboan. Halere, zailtasun handiak izan zituen Bigarren Mundu Gerra piztu aurretik, ihes egin behar izan zuen judua zelako. Beraz, Ameriketako Estatu Batuetara eskapatu zen, Lise Meitner eta Hertha Sponer fisikariak bezalaxe. Ikerketan aritu zen Kohn eta irakasle izan zen ere. Ez galdu egin zituen ekarpenak eta bizi zituen abentura guztiak!
Matematika
Txartelen erabilera oso zabalduta dago gure bizitzan; hoteleko logelak irekitzeko erabiltzen ditugu, baita garraiobide batzuetan ere. Lan hau problema erreal batetik abiatu dute, adibidez, autoa aparkaleku batera sartzeko lauki sareko txartela diseinatu beharra, eta horri erantzuna emateko, formula matematiko batzuk erabili dituzte. Lan honen helburua formula matematiko horiek eta haien orokorpenak Burnside eta Pólyaren zenbatzeko teoriaren bidez azaltzea da.
Klima-aldaketa
Satitsuek klima-aldaketari erantzuteko zer gaitasun duten ikertzen ari da Antton Alberdi, Kopenhageko Unibertsitateko biologoa. Horretarako, eta Berriako artikuluan azaltzen de bezala, satitsuen hesteetako mikroorganismoak nola aldatzen diren behatzen ari da. Ikerketa honek gainera badu bereizgarri bat: ez ditu erabili laborategietako ohiko saguak, mendietan harrapatutako satitsuak baizik. Aukeraketa honek badu arrazoi bat atzean: klima baldintzek animalien egokitzapenean zer eragin duten jakitea du xede eta horretarako naturako egoeran dauden animaliak erabiltzea garrantzitsua dela dio biologoak.
Asteon zientzia begi-bistan igandeetako atala da. Astean zehar sarean zientzia euskaraz jorratu duten artikuluak biltzen ditugu. Begi-bistan duguna erreparatuz, Interneteko “zientzia” antzeman, jaso eta laburbiltzea da gure helburua.
Egileaz: Uxue Razkin (@UxueRazkin) kazetaria da.