Asteon zientzia begi-bistan igandeetako gehigarria da. Astean zehar sarean zientzia euskaraz jorratu duten artikuluak biltzen ditugu. Begi-bistan duguna jaso eta laburbiltzea da gure helburua.
Emakumeak zientzian
Mira Zore-Armanda Kroaziako ozeanografoa izan zen. Itsaso Adriatikoa ikertzen egon zen bere bizitzaren parte handi bat, eta aitzindaria izan zen klima-aldaketaren eta kutsaduraren eraginak aztertzen. Alabaina, zailtasunak izan zituen emakume izateagatik; 1962an, adibidez, itsas espedizio bateko zientzialaria zela, ez zioten itsasontzian igotzen utzi, urte horretan oraindik debekatuta baitzegoen emakumeak ontzietan joatea. Zore-Armandaren ekarpen handienetako bat izan zen klimaren parametroen, parametro ozeanografikoen eta ekoizpen primarioaren arteko lotura ezartzea. Datuak Zientzia Kaieran.
Ingurumena
Naturari eskubideak aitortzeak gizartean eragina du, Albert Noguera Konstituzio Zuzenbideko doktore eta Valentziako Unibertsitateko irakaslearen esanetan. Noguerak azaldu du naturari edo ekosistema jakin batzuei legez eskubideak aitortzen zaizkienean, alde juridikoa nabarmendu ohi dela. Alabaina, alde politikoak garrantzi handiagoa duela adierazi du. Ingurumen osasuntsu baterako eskubidearen aldean, naturaren eskubideek berdintasun egoera bat islatzen dute naturaren eta gizakien artean, eta eraldaketa kulturalak bultzatzen dituzte. Informazio gehiago Berrian.
Gizakiak eragindako aldaketa globalek gaixotasun infekziosoen transmisioa handitzen dute. Prozesu hori landareetan, animalietan eta gizakietan gertatzen dela ikusi dute, eta faktore nagusiak biodibertsitate-galera, kutsadura kimikoa, klima-aldaketa eta espezie inbaditzaileak direla ondorioztatu dute. Bestalde, urbanizazioak gaixotasunen transmisioa murrizten duela ere ikusi dute, seguruenik saneamenduaren eta higienearen ondorioz. Azalpen guztiak Elhuyar aldizkarian.
Foresna-Zurgaia baso elkarteak Basoak. Zerbait gehiago jardunaldia antolatu berri du Iruñean. Bertan jorratu duten gai nagusia izan da basoek gizarteari zer ematen dioten. Ana Bretaña Nafarroako Ingurumen eta Landa Garapen zuzendari nagusia izan da hizlarietako bat, eta nabarmendu du basoak modu jasangarrian kudeatzeko beharra dugula. Izan ere, klima-larrialdiak suteak eta lehorteak areagotuko dituela azaldu du, eta kudeaketa jasangarria dela prebentziorako bide nagusia. Informazio gehiago Berrian.
Biologia
Landareetan oxido nitrikoa sortzeko lehenbiziko bide metabolikoa aurkitu dute. Peroxidasa izeneko entzimak erabiliz, landareek oxido nitrikoa sortzen dutela frogatu dute. Landare biologian hogei urte baino gehiago daramatzate aurkikuntza horren bila. Izan ere, espero da aurkikuntza horrek lagunduko duela landareek estres baldintzekiko duten tolerantzia hobetzen, edo landareen nutrizioa hobeto ulertzen. Bestalde, gaixotasun kardiobaskularren eta botika berrien diseinuan ere aplikazioak izatea espero da. Datuak Zientzia Kaieran.
Physarum polycephalum onddo lirdingatsuak ikasteko gaitasuna du, eta ez du burmuinik. Ikertzaile batzuk oztopo-zirkuitu batean sartu zituzten espezie horretako onddoak, eta ikusi zuten, denboraren poderioz, onddoek ikasi egiten zutela janari bila joaten. Gainera, ondorioztatu zuten onddo batetik bestera ikasitakoa transmititu zezaketela, bi orduz pseudopodoak fusionatzen bazituzten. Informazio gehiago Zientzia Kaieran.
Zoologia
Orangutan basati bat ikusi zuten landare batekin zauri bat tratatzen. Indonesiako Gunung Leuser Parke Nazionalean gertatu zen 2022ko ekainean, eta protagonista Rakus izeneko orangutan ar bat da. Ikertzaileek masailean zauri handi bat zuela ikusi zuten, seguruenik beste ar batzuekin borrokan aritu zelako. Handik egun batzuetara, Fibraurea tinctoria landarearen hostoak erabiltzen ikusi zuten zauria sendatzeko. Hostoak mastekatu, ateratako zukua zaurian eman eta hosto mastekatuekin estaltzen zauria. Datuak Elhuyar aldizkarian.
Paleoantropologia
Maria Martinon-Torres paleoantropologoa da, eta medikuntza eta paleoantropologia uztartzen ditu izan diren gaixotasunen eskema zabal bat osatzeko. Medikuntza ebolutiboaren esparruan sartzen da ikerketa, eta Martinon-Torresek azaldu duenez, gaixotasun asko duela 50 mila urte hasi ziren zabaltzen batez ere birusen eta bakterioen zabaltzearekin batera. Ez da kasualitatea, Homo Sapiens-en zabaltzea ere garai horretan gertatu baitzen. Hortzetan oinarrituta egiten dituzte ikerketa horiek, gehienbat. Azalpenak Berrian.
Neurologia
C. elegans zizareak oroitzapenak mantentzeko gaitasuna du, baina bi ordu pasata, ahaztu egiten ditu. Ordea, hotzetan mantentzen bada, ez du oroimena galtzen, eta berdina gertatzen da zizareei litioa emanez gero. Bai hotzak bai litioak, diacilglicerol izeneko molekularen kontzentrazioa murrizten du, neuronen arteko komunikazioan parte hartzen duen konposatu bat. Badirudi murrizketa horrek ahanzturaren kontra funtzionatzen duela. Informazio gehiago Berrian.
Medikuntza
Minbiziari aurre egiteko gela sortu dute Arabako Campuseko Errektoreordetzan. Arabako Minbiziaren Aurkako Elkarteak eta EHUk sinatutako lankidetza hitzarmenari esker abiatu dute proiektua, eta gaitzaren gaineko ikerketa eta dibulgazioa sustatzea izango da helburu nagusia. Jorratuko dituzten gaien artean, minbiziaren prebentzioari buruzko hezkuntza, bizi ohitura osasungarrien sustapena, eta pazienteentzako eta haien familientzako laguntza psikosoziala egongo dira, besteak beste. Azalpen guztiak Alea egunkarian.
Osasuna
Egunero A2A2 proteina duen jogurta jateak perimenopausiaren ondorioetan duen eragina ulertu nahi dute YoGoe4Life proiektuan. Luisa Villegas Gaztaren Institutuko ikertzaileak azaldu duenez, A2A2 proteina Brown Swiss izeneko behiek ekoizten dute, eta ikertu nahi dute ea zer garrantzi izan dezakeen proteina horrek perimenopausia garaian, besteak beste, hesteetako mikrobiotari eusteko. Datuak Berrian.
Goizean alarma atzeratzeko ohitura ez da kaltegarria. Tradizionalki, loaren adituak ekintza horren aurka azaldu dira, osasunerako txarra izan zitekeelakoan. Alabaina, ikerketa batek ez du halako ebidentziarik topatu. Goizean alarma asko erabiltzeko ohitura ez da uste bezain kaltegarria, eta, kasu batzuetan, onuragarria ere izan daiteke. Pertsonaren araberakoa dela adierazi dute ikertzaileek. Azalpen guztiak Berrian.
Energia
Pobrezia energetikoaren geografia generoaren arabera identifikatzeko metodo bat sortu dute. Master amaierako lan baten emaitza da, eta informazio publikoa erabili dute emaitzak lortzeko. Aurrez egindako ikerketek frogatu dute emakumeek gizonek baino arrisku handiagoa dutela energia eskuratzeko zailtasunak izateko, eta metodo berri hori tresna modura erabili ahalko da zaurgarritasun energetikoa murrizteko politikek genero-ikuspegia kontuan har dezaten. Datuak Elhuyar aldizkarian.
Astrogeologia
Gatzezko glaziarrak ere existitzen dira, eta Merkurion badaude. Gatzak izotzaren antzera joka dezake baldintza jakin batzuetan, eta fluido likatsu bihurtu daiteke. Hala gertatu da Merkurioko Raditladi inpaktu arroan eta Borealis Chaos-en. Ikerketa berri batek iradoki du gatzezko glaziar horiek asteroideen inpaktuen ostean sortu zitezkeela, lurrunkorretan aberatsak ziren geruzak azaleratzearen ondorioz. Informazio gehiago Zientzia Kaieran.
Argitalpenak
Galileo: Izarren mezularia Ikaselkar argitaletxeak argitaratzen duen “Zientzialariak” komiki-sortaren parte da. Jordi Bayarri da egilea, eta bertan, italiar matematikari, fisikari eta astronomo ospetsu horren bizitzaren berri izan ahalko dugu. Galileok gogor lan egin zuen garaiko uste okerrak gizartean zabaltzen, eta garrantzia handiko hainbat ikerketa egin zituen; besteak beste, Ilargiak ere mendiak zituela ohartu zen, berak eraikitako teleskopioaren laguntzaz. Azalpen guztiak Zientzia Kaieran.
Egileaz:
Irati Diez Virto (@Iraadivii) Biologian graduatua da, Biodibertsitate, Funtzionamendu eta Ekosistemen Gestioa Masterra egin zuen UPV/EHUn eta Kultura Zientifikoko Katedrako kolaboratzailea da.