“Jendeak uste du diziplina batzuk besteak baino hobeak direla” dio Alex James Zeelanda Berriko Canterbury unibertsitateko matematikariak. Berak gidatu zuen fenomenoari buruzko azken azterlanetako bat. “Eta txartzat hartzen ditugunetan emakume ugari daude”.
James eta egilekideen azterlana eLife aldizkarian argitaratu zen, eta bertan zehaztu zuten gero eta emakume gehiago egon jakintza eremu jakin batean, gero eta txikiagoa zela diru-laguntza eskaeren arrakasta tasa orokorra eta gero eta puntu gutxiago jasotzen zituen diziplina horretako ikertzaileen kalitate ebaluazioak. Ikerketak oinarri hartzen ditu azken hamarkadan argitaratu diren beste azterlan batzuk, zehazki sexismoak eta beste aurreiritzi batzuk arlo guztietan agertzeko modu desberdinak aztertu dituztenak.
Datuak
James eta bere lankideek zenbait erakunderen finantzaketa datuak aztertu zituzten, eta bertan kontuan hartzen ziren berrogei diziplinatik gorako milaka ikertzaileren eta diru-laguntza eskatzaileren datuak. Halaber, honako hauen datuak ere kontuan hartu ziren: Zeelanda Berriko akademiko bakoitzaren ikerketaren kalitatea aztertzen duen Jardunean Oinarritutako Ikerketa Funtsaren (PBRF) analisietako datuak; Australiako Ikerketa Kontseiluaren (ARC) dirulaguntza eskaerei buruzko arrakasta tasei buruzko datuak (hamar urte guztira); eta Kanadako Osasun Ikerketa Institutuak (CIHR) eta Genero Berdintasunerako Europako Institutuaren (EIGE) antzeko datuak. Azken horrek Europar Batasuneko, Erresuma Batuko, Turkiako eta Israelgo gobernu finantzatzaileen datuak biltzen ditu.
Azterlanean ikertzailearen diziplinaren genero orekaren eta PBRF puntuazioaren arteko harremana aztertu zen, hainbat faktore kontuan hartuta, hala nola adina, erakundea eta argitalpenen erregistroa. Beste datu multzoekin batera, Zeelanda Berriko taldeak diziplina bateko genero oreka eta finantzaketaren arrakasta tasak aztertu zituen.
Ildo horretatik, erakutsi zuten edozein generotako ikertzaileek emakumeak nagusi ziren diziplinetan lan egitean (erizaintzan edo hezkuntzan, adibidez), puntuazio baxuagoak jasotzen zituztela PBRFan, gizonak nagusi diren diziplinekin alderatuta (hala nola fisika edo filosofia). Ereduaren arabera, gizonak nagusi diren diziplinetan lan egiten duten gizonek batez beste 700 puntutik 40 puntu gehiago lortzen zituzten, emakumeak nagusi ziren diziplinetan lan egiten zuten gizonekin alderatuta. Aldi berean, gizonak galentzen diren diziplinetan lan egiten zuten emakumeek ia 70 puntu gehiago lortzen zituzten emakumeak nagusi ziren diziplinetan lan egiten zuten emakumeekin alderatuta. Halaber, diziplina berean dirulaguntzak lortzeko emakumeen arrakasta tasa handixeagoa zen gizonekin alderatuta.
Agerian jarri zen diziplinen arteko arrakasta tasaren aldea; besteak beste, filosofian (gizonak nagusi dira) emakumeen zein gizonen arrakasta tasa % 22-23 bitartekoa izan zen, eta erizaintzan (emakumeak nagusi dira), berriz, % 17-18 bitartekoa izan zen. Antzeko ereduak antzeman ziren CIHR eta EIGE datuetan.
Autoreek ezin dituzte ereduak azaldu, baina hainbat arrazoi proposatu dituzte. Baliteke diru-laguntza eskaeren ikuskatzaileak emakumeen edo emakumeak nagusi diren diziplinen aurkako jarrera izatea, edo, baliteke, aurretik gizonak nagusi ziren diziplinetan emakumeak sartu ahala arloen kalitatearen pertzepzioa murriztu izana.
Azalpenak eta teoriak
Jamesen azterlanaren arabera, ikusi dugu diziplina baten genero oreka ikerketaren kalitate puntuazioekin lotuta dagoela, eta, aldi berean, diziplina baten gero oreka ikerketaren finantzaketaren arrakasta tasarekin lotuta dagoela. Ez da ikerketaren asmoa kausazko harreman bat bilatzea genero orekak puntuazio txikiak eragiteko ikerketan edo finantzaketan, edo alderantziz. Hala ere, azalpen jakin batzuk eskaini dira, kausalitaterik ezarri gabe ere. Aurkikuntza horiek generoaren puzzle akademikoaren beste zati bat eskaintzen digute.
- Feminizazioa
Badirudi askotan betetzen dela honako joera hau: lan indarra indartuz doan heinean, soldatak behera egiten du. Diziplina feminizatzen denean, ikerketaren kalitatearen ebaluazioak behera egiten duen aztertzeko datu luzetarako ugari behar dira. Gaur egun ez dago horrelako daturik, baina emakumeak nagusi diren diziplinetako ikerketa gizonak nagusi diren diziplinetako ikerketa bezain ona ez denez ebaluazioaren arabera, baliteke hori denboran zehar gertatutako feminizazioaren emaitza izatea.
- Banakako genero alborapena
Zeelanda Berriko ikerketa emaitzen eta Australia, Kanada, EB eta Erresuma Batuko ikerketa proposamenen ikuskatzaileek emakumeen kontrako aurreiritziak izan ditzakete. Izan ere, akademikoen aurreiritzi inkontzienteen efektuak teorizatu egin dira luzez. Datu enpirikoak mugatuak diren arren, ikusi da alborapen inkontzienteek eragina izan dezaketela ohiko metrika eta praktika akademikoetan, hala nola h indizea, aipuak, egiletza, parekoen ebaluazioa, kontratazioa, atxikimendua eta aurrera egitea.
PBRF banakako alborapenak zuzenduko balu, agerian geldituko litzateke hezkuntzaren batez besteko puntuazioa fisikakoa baino txikiagoa izango litzatekeelako; hala ere, hezkuntzan aritzen den emakume baten eta fisikan aritzen den beste baten batez besteko puntuazioa berdina izango litzateke. Lehenengo baldintza betetzen da, baina bigarrena, berriz, ez. Hala ere, diziplina guztietan emakumeen puntuazioa baxuagoa da gizonen puntuazioarekin alderatuta, eta hori nabarmenagoa da emakumeak nagusi diren diziplinetan; hortaz, genero alborapena dagoela iradokitzen du. Hala ere, ez da erabakigarria, aldagai ugari daudelako.
- Eta emakumeek gizonek baino okerrago ikertzen badute?
Azterlanaren emaitzek ez dute hori erakusten. 2018an, fisikan (gizonak nagusi diren arloa) emakumeen eta gizonen batez besteko puntuazioa berdina izan zen. Aldi berean, Australiako emakume batek ARCen diziplina bereko gizon batek baino finantzaketa tasa handixeagoa zuen. Hortaz, emakumeen eta gizonen ikerketa kalitatea oso antzekoa da diziplina kontuan hartzen badugu.
Ikusi dugu ikertzaileek -emakumeak zein gizonak- batez beste lorpen gutxiago dituztela emakumeak nagusi diren diziplinetan. Baliteke diziplina horiek arau kulturalen ondorio izatea edo baliteke emakumeak hain lehiakorrak ez diren argitalpen irizpideak dituzten diziplinek erakartzea.
- Aurresleipena eta finantzaketa kuotak
Ikerketaren finantzaketa datuen multzoetarako (ARC, CIHR, EIGE), ikerketa mota jakin batzuetara esleitutako kuotek edo aurresleitutako funtsek azaldu dezakete aurkikuntzetakoren bat (adibidez, osasun publikoko finantzaketa areagotzea COVID-19 pandemian). Hala ere, aurresleipen horiek gizonak nagusi diren diziplinetara bideratuta egon beharko lukete.
ARC eskaera gehienak Discovery proiektura bideratzen dira. Bertan, eskaerak modu independentean kalifikatzen dira eta ez dago aurretiazko esleipenik diziplina bat edo beste baloratzeko edo finantzatzeko. 2023an eskaeren arrakasta tasak antzekoak dira bost ikerketa esparru nagusietan. Horrek ARCren baieztapena babesten du; hots, prozesuak ez dituela argi eta garbi aurresleitzen diziplinaren arabera. Hala ere, xehetasun gehien dituzten 22 diziplinetako eskatzaileen arrakasta tasa kontuan hartzen badugu, emakumeak nagusi diren diziplinetan dago arrakasta tasa txikiena.
Herrialde bakoitzak funtsak esleitzeko barne arau eta lehentasun propioak ditu. Bertako politikak ingeniaritza eta fisika finantzatzeari lehentasuna ematen badio, horrek arlo horietako finantzaketa tasei mesede egin diezaieke; hala ere, gerta liteke arlo horietan ikertzaile gehiago egotea eta, hortaz, arrakasta tasan eraginik ez izatea.
Aitzitik, PBRFan aurresleipenaren efektua ez da esanguratsua edo ez dago horrelakorik. Gizabanako bakoitza modu independentean kalifikatzen da. Fisikaren esparruan puntuazio altua duten pertsona ugari egoteak ez du eraginik hezkuntzaren arloko puntuazioetan. Oro har, funtsen aurresleipenaren bidez ezin dira Jamesen azterlanaren emaitzak azaldu.
- Lana aukeratzea
Argudio hori aipatzen da generoari lotutako soldata arrakalari buruz eztabaidatzean. Emakumeek, kasualitatea, soldata txikiagoa duten lan eremuetan lan egitea erabakitzen dute. Baliteke diziplina aukeratzean, lana aukeratzean ez ezik, hemen kolokan egotea, emakumeek ikerketa hain ona ez den diziplinetan lan egitea aukeratzen baitute. Mundu akademikoan hezkuntza sistemak gutxiesten dituen diziplina akademikoak eta ikerketa arloak aukeratzeko joera dute emakumeek. Halaber, diziplinaren barruan, emakumeek diziplinartekoagoak eta aplikatuagoak (ez hain teorikoak) diren ikerketa gaiak aukeratzeko joera dute. Bikaintasunaren pertzepzioak lotura izan dezake diziplina jakin batzuetan emakumeek ordezkaritza gutxi izatearekin, eragina baitu genio estatusaren pertzepzioan esparru jakin horretan.
- Emakumeak nagusitzen diren diziplinen aurkako alborapena
Azalpen sinple bat izango litzateke ikerketaren ebaluazioan alborapenak daudela; hala ere, ez banakakoen aurka, aipatu den bezala, baizik eta emakumeak nagusi diren ikerketa diziplinen aurka. Azterlanaren ondorioa korrelazioa denez, eta ez kausalitatea, ezin da zehatz mehatz onartu edo baztertu teoria hori. Horren ordez, eta beste azterlan batzuetan ikusi denaren arabera, gizonak nabarmentzen diren diziplinetan “bikaintasuna” behar da, eta, emakumeak nagusi diren diziplinetan, berriz, “lan nekosoa”. Hori ikerketa eta finantzaketa eskeren ebaluaziora eramaten bada, generoan oinarritutako diziplina alborapena gerta liteke.
Beste azalpen sinple bat izan daiteke emakumeak nagusi diren diziplinetako ikerketaren kalitatea txikiagoa dela gizonak nagusi diren diziplinetako ikerketaren kalitatea baino. Badirudi “zientzia gogor” kuantitatiboak eta “zientzia belaxka” kualitatiboak daudela. Baina diziplina osoen esfortzua kalitate txikiagoko dela esatea, desberdina dela esan ordez, erradikalegia da. Azalpen horrek planteatzen du, halaber, zergatik diren emakumeak kalitate txikiagoko diziplinetan nagusi.
Etorkizuneko ikerketetan faktore ugari modulatu eta testuinguru ugari izango lituzketen analisiak gehitu beharko lirateke, genero patroiak murrizteko, zuzentzeko edo konpentsatzeko. Erabili diren datuek mugak dituzte eta ez dute mundu osoko akademia islatzen. Halaber, ikerketaren eta proiektu baten finantzaketaren arrakasta ebaluatzea ez da kalitatea akademikoaren neurketa ezin hobea.
Erreferentzia bibliografikoak:
- James, Alex; Buelow, Franca; Gibson, Liam; Brower, Ann (2024). Female-dominated disciplines have lower evaluated research quality and funding success rates, for men and women. eLife, 13. DOI: 10.7554/eLife.97613.2.sa3
- Else, Holly (2024). Gender bias might be working at level of whole disciplines. Nature Index. DOI: 10.1038/d41586-024-02502-6
Egileaz:
Marta Bueno Saz (@MartaBueno86G) Salamancako Unibertsitatean lizentziatu zen Fisikan eta Pedagogian graduatu. Gaur egun, neurozientzien arloan ari da ikertzen.
Jatorrizko artikulua Mujeres con Ciencia blogean argitaratu zen 2024ko abuztuaren 27an: Las disciplinas masculinizadas, ¿se perciben como mejores?
Itzulpena: UPV/EHUko Euskara Zerbitzua.