Tronuko gogoeten gogoetak

Josu Lopez-Gazpio

Duela bospasei urte Tolosaldeko Atarian Tronuko gogoetak izeneko dibulgazio-artikulu xelebrea idazteko plazera izan nuen. Umore ukitua emanez, komuneko tapa igo ala jaitsi behar ote genuen aztertu nuen eta zientziak aferari buruz zer zioen kontatu nahi izan nien irakurleei. 2015eko lan hartan, urak, hondakin biologikoek eta gorotz-germenek aerosol bat –bioaerosola– osatzen dutela eta nahaste hori bainugela guztian hedatzen dela azaltzen saiatu nintzen. Orduan dena barre-algara izan zen, baina, ziur orain askok gogoratu dutela artikulu hori SARS-CoV-2a komuneko aerosolen bidez kutsa daitekeela jakin dutenean.

Tolosaldeko Atarian bakarrik ez, tronuko gogoeta haiek Jakinduriek mundue erreko dau bertsozientzia saioetan ere zabaldu nituen -hemen naukazue, adibidez, 2017ko Ondarruko kartelean-. Kike Amonarrizek tronuko gogoetak non otu ote zitzaizkidan galdetu ohi zidan eta nik, erantzun, bistakoa zela. Garai hartan komun zulotik irteten ziren bioaerosolak guztiz ezezagunak ziren eta aerosol hitza ere apenas erabiltzen genuen eguneroko hizkuntzan. Alabaina, Charles P. Gerba zientzialari aitzindariak 1975. urtean hasi zituen bere ikerketak eta komuneko ponpa tira ondoren sortzen den gandorra –toilet plume- tentuz aztertu zuen. Gerbak adierazi zuenez, bioaerosola komunean eratzen da eta ia bi metroko distantziaraino sakabanatzen diren tantatxoak sortzen ditu.

Harrezkero ikerketa gehiago ere egin dira eta, ikusi denez, milioika birus eta bakterio dituen laino ikusezinak segundo gutxi batzuetan bainugelako pareta guztiak, atea, konketa eta gainazala guztiak estaltzen ditu. Gu bertan bagaude, jakina, arnas aparatutik sartzen da aerosola -hori ez al zaigu orain ezaguna egiten?- eta mikrokokoak, estafilokokoak, enterokokoak, estreptokokoak eta beste hainbat birus eta bakterio arnastu ditzakegu. Hortaz, aspalditik ezaguna da eta aspalditik ikertu da komuneko aerosolek gaixotasunen kutsatzean duten eragina. Komuneko ponpak aerosol kantitate handiak sortzen ditu eta, esaterako, MERS-CoV koronabirusa, Ebolaren birusa edo gastroenteritisa sortzen duen norobirusa komuneko aerosolizazioaren bidez zabaldu daitezkeela frogatuta dago.

Zenbait ikerketetan oso modu argian ikusi da hori, bertsozientzia saioetan aipatzen nuen moduan. 1989ko ikerketa batean, esaterako, gurutzaontzi baten itsas-bidaietako batean gertatutako birus baten hedapena aztertu zuten. Ikerketaren emaitzen arabera, ez zen aurkitu infekzioen eta elikagaien edo uraren arteko loturarik. Alabaina, partekatutako komunak zituzten bidaiarien artean infekzioa izateko probabilitatea bikoitza zen bakarkako komunka zituztenekin alderatuta. 2005. urteko beste ikerketa bat antzeko ondorioetara iritsi zen, baina, kasu horretan hegaldi luze bat izan zen aztergaia. Hegazkinean norobirus baten hedapena ikertu zuten zientzialariek eta, ikusi zutenez, itxuraz garbiak zeuden komunetan ere infekzioa gertatu zen. Ikerketaren amaieran zientzialariek hegazkinak birusen hedatze guneak izan zitezkeela azpimarratzen zuten. 2005. urtean, berriro diot. Gaur egun, hori ere ez zaigu batere arraroa egiten SARS-CoV-2ari buruz dakiguna kontuan hartuta.

Komuneko aerosolen kontu honek gogorarazten du, sarritan, hasiera batean zentzu handirik ez duten ikerketak, barregarriak izan daitezkeenak haien planteatzeko moduan, azkenean erabilgarriak izan daitezkeela. Horren adibide ditugu, esaterako, Ig Nobel sariak. Sariok Nobel sarien parodia modukoak dira, baina, ikerketa saridunek hasiera batean barrea eragiten duten arren, seriotasun osoa dute -horren adibide izan daitezke billeteetan dauden mikroorganismoen analisia edota errusiar mendiak erabiltzea giltzurruneko harriak kentzeko-.

Nolanahi ere, komunetako aerosolak aztertu zituzten ikerketak oinarri hartuta, Jesse H. Schreck eta bere lankideek Covid–19aren garai honetan komunetako aerosolek izan dezaketen balizko eragina ikertu berri dute. Aztertu dutenez, komuneko ponpa tira eta hurrengo 30 minutuetan tantatxoen kopurua asko handitzen da. Gainera, hainbat mikroorganismok komun zuloko uretan gelditzen dira ponpa gutxienez hogeita lau aldiz tira arte. Aerosolen bidezko sakabanatzeko hori saihesteko modu bat, Tronuko gogoetak artikuluan aipatzen zen moduan, ponpa tira aurretik tapa jaistea da. Bada, argitaratu berri den ikerketa honetan berretsi den moduan, tapa lehenago jaistea eraginkorra da aerosol kantitatea murrizteko, baina, ez da guztiz eraginkorra; izan ere, zenbait tantatxo taparen eta komun-ontziaren artean dagoen tartetik ihes egin dezakete.

Schreck eta bere lankideek komunak aipatzen dituzte Covid-19a kutsatzeko gune potentzial gisa eta, diotenez, birusaren transmisioan elementu garrantzitsua izan daiteke. Txinan, esaterako, gorotz-aerosolen bidezko Covid-19aren kutsatzea dokumentatu zen. Kasu horretan, komunen aireztapena soilik partekatzen zuten bertikalki kokatutako etxebizitzen artean gertatu ziren kutsatzeak. Ez dirudi gorotz-aerosolen bidezko kutsatzea transmisio mota arruntena denik, noski, baina, kontuan hartu beharreko iturria da, batez ere, lagun askok erabiltzen dituzten komunen kasuan. Oraindik ez dakigu zenbat denbora iraun dezakeen laino kutsakorrak, baina, komunak gune bereziki arriskutsuak izan daitezkeela dirudi. Alde batetik, arnasketa bidez kanporatzen ditugun tantatxoak inguruan geratzen direlako eta, bestetik, komun zulotik ihes egiten duten aerosolak daudelako. Horrexegatik, komunetan higiene-neurriak eta maskara inon baino garrantzitsuagoak dira.

Physics Fluids aldizkarian Schreck eta bere lankideek argitaratu duten lanaren ondorioen arabera, komun zulotik irteten den material biologikoaren aerosolizazioa arnasketa-gaixotasunen eta urdail-hesteetako arazoen hedapenean faktore garrantzitsua da. Horrexegatik, zentzuzkoa da pentsatzea Covid-19aren kasuan ere antzeko transmisioa gerta daitekeela eta, beraz, komunak kontrolatu beharreko guneak direla. Aireztapen egokia ezinbestekoa da eta erabiltzaileok ere hedapena saihesten lagundu dezakegu tapa jaisten badugu ponpa tira aurretik. 2015eko Tronuko gogoeta haietan esandakoak gaur egun ere balio du eta orain inoiz baino garrantzitsuagoa da. Agian norbait tapa jaisten hasi zen dibulgazio-artikulu horri esker eta agian horrek lagun bat gutxiago kutsatzea ekarri du. Batek daki.

Edozein kasutan, ikerketek erakutsi dutenez, gorotz-aerosolen bidezko kutsatzea gerta daiteke. Ez dago argi zenbaterainoko kutsatze-iturria izan daitekeen, baina, 1975. urtean Gerbak egindako lan aitzindari –agian xelebre– horiei esker dakigu gaur egun dakiguna. Baliteke ez izatea iturri garrantzitsua, baina, badaezpada ere, nik ez dut maskara kentzen komunean eta beti, beti-beti, tapa jaisten dut ponpari tira aurretik.

Erreferentzia bibliografikoa:

Schreck, J.H., Lashaki, M.J., Hashemi, J., Dhanak, M., Verma, S. (2021). Aerosol generation in public restrooms. Physics Fluids, 33, 033320. DOI: 10.1063/5.0040310

Informazio gehiago:

• Lopez-Gazpio (2021). Tronuko gogoetak. Tolosaldeko ataria, 2015eko irailak 27.
• Knvul Sheikh (2020). Flushing the toilet may fling coronavirus aerosols all over, New York Times, 2020ko ekainak 16.
• Redacción médica (2020). Covid-19: un estudio apunta a su transmision por los aerosoles fecales, Redacción Médica, 2020ko irailak 25.