Bertsozientzia (5): “Sekula ez dute asmatzen eguraldia eta!”

Kultura zientifikoa zabaltzeko jaialdia antolatu? Bertsolaritza eta zientzia uztartu? Bai, “Jakinduriek mundue erreko dau 2016” ekitaldian. Zelan, baina? Lau zientzialarik gai baten inguruko azalpen laburrak emanda, bertsolariek zientzia oinarri hartuta errima eta neurria jartzen dutelarik eta guztia Kike Amonarrizen gidaritzapean.

2016ko lehenengo hizlariak, Onintze Salazarrek, nahasi samar dabilen eguraldia izan zuen hizpide, Maialen Lujanbiok eta Beñat Gaztelumendik errima jarri ziotela.

“Hilabete barru ezkonduko naiz eta… esadazu, ze eguraldi egingo du?” hitzaldian hurrengo egunerako iragarpenek %90eko fidagarritasuna dutela azaldu zuen meteorologoak.

Iragarpenak egiteko eredu fisiko-matematikoak erabiltzen dira meteorologian. Bi eredu dira nagusi meteorologian iragarpenak egiteko:

1. Eredu determinista. Epe laburrerako, 1-4 egunera.
2. Eredu probabilistikoa. Epe ertainerako, 3. edo 4. egunetik aurrera.

Eredu deterministak erabiltzeari esker dira epe laburrerako iragarpenak hain fidagarriak.

Eredu determinista

Atmosferaren hasierako baldintzak neurtu eta kontuan hartzen dira eredu honetan, baldintza horiek zelan eboluzionatuko diren kalkulatzeko ekuazioak aplikatzen zaizkie hasierako baldintza horiei eta lortzen diren emaitzak interpretatu egiten dira.

Hasierako baldintzen menpekotasun handia du eredu deterministak eta akats txiki batek oso eragin handia du iragarpenean; hori dela eta, fidagarritasuna ez da inoiz %100ekoa. Hasierako baldintzak, gainera, inoiz ez dira perfektuak. Ezinezkoa da momentu oro atmosferaren puntu guztietan dauden baldintzak ezagutzea. Izan ere, zenbait tokitan neurketarik ez da egiten eta, horretaz gain, neurketak ez dira perfektuak.

Arrazoi nagusia, hala ere, atmosferaren nolakotasuna da, izan ere, sistema kaotikoa da atmosfera.

Eredu probabilistikoa

Eredu deterministan ez bezala, aldagai bat baino gehiago izaten ditu kontuan eredu honek. Hasierako baldintza ezberdinekin lortutako emaitza multzoaren bataz besteko balioa hartzen da iragarpena egiteko.

Eredu deterministan bezala, hasierako baldintzak neurtu eta ekuazioak aplikatzen zaizkie. Kasu honetan, baina, hasierako baldintzei aldaketa txiki ezberdinak ezartzen zaizkie emaitza multzoa lortzeko. Hasierako baldintzen aldaera ezberdinekin lortuko liratekeen emaitza multzo horren bataz besteko balioa hartzen da. Hasierako baldintzen hainbat aldaerekin lortzen diren emaitza guztiak kontuan izanda, batez besteko balioa hartzen da.

Epe ertainerako iragarpenetan hasierako baldintzak zeintzuk izango diren jakiterik ez dago, esan bezala, atmosfera sistema kaotikoa da eta. Hainbat hasierako baldintza posibleren bataz besteko balioa hartzearen arrazoia, beraz, epe ertain eta luzera hasierako baldintza horiek ezin jakina da.

Eredu deterministak duen asmatze gaitasuna hasierako baldintzen zehaztasunean datza, eredu probabilistikoak inoiz izango ez duena. Hori dela eta, denboran aurrera egin ahala, iragarpenek gero eta fidagarritasun gutxiago izango dute. Hala, hurrengo egunerako aurreikuspenak, bataz beste, %90eko fidagarritasuna badu, laugarren egunerakoak %65-75ekoa du eta 15 egunerokoak %30-40koa.

Irailaren 26an Bilboko Bizkaia Aretoan, UPV/EHUko Kultura Zientifikoko Katedrak antolatu zuen “Jakinduriek mundue erreko dau 2016” ekitaldian egin ziren lau hitzaldietatik Onintze Salazar meteorologoak “Hilabete barru ezkonduko naiz eta… esadazu, ze eguraldi egingo du?” hitzaldian dago oinarrituta artikulua.

Hitzaldi osoa:

Hiru bertsolari (Maialen Lujanbio, Beñat Gaztelumendi eta Jone Uria) eta lau zientzialari (Gotzone Barandika, Patxi Juaristi, Onintze Salazar eta Felix Zubia) bildu zituen “Jakinduriek mundue erreko dau 2016” ekitaldiak, zientzia eta bertsolaritza uztartu zituen egitasmoak.