Klimatologia
Zer dira Poloetako zurrunbiloak eta zer harremana dute Estatu Batuetan urtarrilaren amaieran izandako hotz-boladarekin? Hasteko, Poloetako Zurrunbiloa oso aire hotzez osaturiko zona da eta Poloen inguruan biraka dabil. Fenomeno hau estratosferan gertatzen da. Gure burua kokatzeko, Onintze Salazarrek azaltzen digu Atmosferaren lehen geruza troposfera dela eta bertan gertatzen direla fenomeno meteorologiko guztiak. Ondorengo geruzan aurkitzen dugu estratosfera. Hortaz, Estatu Batuetara iritsi den aire hotza ez dator zurrunbilo horretatik. Hotz-boladak zeren ondorio dira orduan? Erantzuna jakiteko, irakur ezazue artikulua osorik.
Lau gradu igoko da tenperatura mende bukaerarako, Ihobe ingurumen sozietateak azaldu duenez. Atlas klimatikoa osatu du eta IPCC klima aldaketarako gobernu arteko panelaren jarraibideak erabilita, datozen hamarkadetarako aurreikuspenak osatu ditu Araba, Bizkai eta Gipuzkoarako. Bilbo, Donostia eta Gasteizko hiriburuetan urteko hamar egunetan 35 gradutik gora neurtuko dira. Neguan ere beroago egingo du: 2020tik aurrera, neguan izotza egingo duen egunen kopurua erdira murriztuko da.
Euriari dagokionez, gutxiago egingo du, baina euri jasak ugaritu egingo dira. Berrian irakur daiteke gehiago.
Neurozientzia
Bi pertsonen arteko elkarrizketa ematen denean bi garunak sinkronizatu egiten dira. Bada, garunen arteko aktibitatea desberdin konektatzen da atzerriko hizkuntzan aritzen bagara. BCBLk egin du ikerketa eta ondorioztatu du desberdintasunak daudela elkarrizketa ama-hizkuntzan edo atzerriko hizkuntzan ematen bada. Unibertsitate.net-en honen ingurukoak.
Emakumeak zientzian
Pasa den astelehenean izan zen Zientziaren arloko Emakume eta Neskatoen Nazioarteko Eguna. Aurten, Kultura Zientifikoko Katedran ingeniaritzako karreretara jotzeko orduan mutil eta nesken artean dagoen alde handian zentratu dira, zehazki estereotipoek duten eragina azpimarratu dute. Datuak oso argigarriak dira: UPV/EHUn -ingeniaritzetan gehienbat- ikasketa teknologikoetan matrikulatzen direnen %25 baino ez da emakumea. Aldiz, osasun zientzietan, %75. Aurten egun hori ospatzeko, umorez betetako bideo bat argitaratu dute egoera hori salatzeko. Artikuluan topa dezakezue bideoa! Ez galdu!
Emakumeen zientziari buruz aritu da ere Josu Lopez Gazpio. Artikulu honetan, egileak gogoratzen digu oraindik ere asko direla emakumeak diziplina honetan erabat aritzea eragozten duten mugak. Testuan azpimarratzen da estereotipoek duten eragina diziplinak aukeratzerako orduan. Izan ere, neskek mutilek baino neurri txikiagoan aukeratzen dute zientziarekin edo teknikarekin lotutako formakuntza. Egoera hori eragiten duen arrazoi bat aipatzen du Lopez Gazpiok: erreferente eskasak, hau da, eskolan eta hedabideetan zientzialari ezagunak edo ospetsuak aipatzen direnean, ia guztiak gizonak dira.
Asteon, Dorothy Crowfoot kimikariaren lana ezagutu dugu, Nobel saria 1964an irabazi zuena. Hain zuzen, X izpien difrakzio teknikaren bidez molekula organiko konplexuen hiru dimentsioko egitura zehaztegatik eman zioten saria. Ikertu zituenen artean zeuden pepsina, esterolak (kolesterola, adibidez), penizilina, B12 bitamina eta geroxeago, intsulina. Atomoen disposizioa ikertzeko une hartako teknikarik berriena eta zehatzena erabili zuen: kristalografia. Substantzia horien egitura ezagutzeak lagundu zuen hainbat gaixotasunei aurre egiteko tratamendu berriak diseinatzen.
Unibertsitatea.net-ek, Emakume eta Neska Zientzialarien Nazioarteko Eguna ospatzeko, 62 ikertzaileen elkarrizketak bildu ditu. Arlo ezberdinak, baina denak interesgarriak! Ez galdu euskal emakume ikertzaile hauen lanak!
Kanadan egin duten azterketa batek agerian utzi du ikerketak finantziatzean okerrago baloratzen direla emakumeek aurkeztutako lanak, gizonezkoenak baino, eskatzailearen profila aintzat hartzen denean. Horretarako, CIHR Kanadako Osasun Ikerketarako Institutuen beka-eskaerak aztertu dituzte, 2011tik 2016ra. Ikertzaileek ondorioztatu dute epaileek ez dutela berdin jokatzen eskatzailearen generoaren arabera eta beraz, neurriak hartu behar direla. Elhuyar aldizkarian topa dezakezue informazioa.
Ekologia
Ikusten ez dugun arren, atmosferaren % 78 nitrogenoa da. Normalean gas egonkorra da baina existitzen da ere nitrogeno erreaktiboa. Gu ez gara konturatzen baina landareentzat nutriente garrantzitsua da nitrogenoa. Juanma Gallegok testuan azaltzen digu nitrogenoaren ziklo bat badagoela planetan eta hori giza jarduerak kolokan jarri duela. Adituek diotenez, azken urteotan nabarmen handitu da giza jardunaren ondorioz ingurumenera iritsi den nitrogeno erreaktiboaren kopurua. Baina landareen ehunetan jasotako nitrogenoaren kopurua, aldiz, jaitsi da 1980-2017 tartean.
Adimen artifiziala
Nafarroako Unibertsitate Publikoko (NUP) eta Australiako eta Taiwango ikertzaileak, elkarlanean, pentsamendua irakurtzen duen sistema adimendun bat garatu dute, Elhuyar aldizkariak kontatu digunez. NUPeko ikertzaileen esanean, azken helburua da, adimen artifizialean oinarrituta, zehaztasun handiko garuna-ordenagailua interfazeen sistemak sortzea, komunikatzeko ezintasuna dutenak laguntzeko.
Ingurumena
Itoitz-Nafarroako Kanalak nekazaritzan izan dituen ondorioak aztertu dituzte BC3-ko ikertzaileek eta ondorioztatu dute ureztatze-sistema horrek zaurgarriagoa egin dituela bai nekazari txikiak baita handiak ere. Nafarroako Erdialdeko eta Goi Erriberako 22 herritan bildutako datuak aztertu dituzte eta ikusi dute nekazariek bi mehatxu nagusi dituztela: aldakortasun klimatikoa eta barazkien prezioen hegakortasuna. Elhuyar aldizkarian ikus daiteke.
Kimika
90eko hamarkadaz geroztik, hainbat metodologia analitiko daude dokumentuak datatzeko. Masa-espektrometria dokumentuen datazioan lagungarria izan daiteke eta teknika nahiko berria den arren, askotan erabiltzen da alor ezberdinetan. Alabaina, datazio-metodoek erreparoak eragiten jarraitzen dute zientzialarien artean eta gizarte zibilean (perituak eta epaileak), haien inguruan arazo eta eragozpen ugari egoten direlako. Adibidez, azterketa forentseetan, oinarrizko tresna bihurtu da, dokumentuak datatzeko metodologia berrien garapenean ez ezik, baita beste aplikazio-arlo batzuetan ere. Teknika honi buruz gehiago jakiteko, jo ezazue artikulu honetara.
Asteon zientzia begi-bistan igandeetako atala da. Astean zehar sarean zientzia euskaraz jorratu duten artikuluak biltzen ditugu. Begi-bistan duguna erreparatuz, Interneteko “zientzia” antzeman, jaso eta laburbiltzea da gure helburua.
Egileaz: Uxue Razkin kazetaria da.