Zientzia Kaiera — Kultura Zientifikoko Katedra

Kultura Zientifikoko Katedra

Quanta Magazine

Kategorien artxiboa 50 artikulu

Simons Foundation-ek argitaratzen duen Quanta Magazine aldizkariko artikuluen hautaketa. Quanta Magazinek fisikaren, matematikaren, biologiaren eta informatikaren garapenari buruzko gaiak jorratzen ditu eta argitaletxearekin egindako hitzarmen bati esker itzuli dira artikuluak.

Zenbaki lehenak zenbatzeko modu berri bat

matematika

Proba batek ahalbidetu du matematikariek beste pauso bat ematea “aritmetikaren atomoen”, —zenbaki lehenen—, ordena ezkutua ulertzeko. Zenbaki lehenak (bi zatitzaile besterik ez dituzten zenbakiak: 1 eta zenbakia bera) matematiken oinarrizko elementuak dira. Baita misteriotsuenak ere. Begiratu batean, badirudi ausaz daudela […]

Mundu kuantikoan erreferentzia esparruak ere zalantzazkoak dira

fisika

Irudika ezazu zeure burua nasa batean zutik tranbia bat pasatzen ikusten. Tranbian doan neska bati pilota gorri distiratsu bat erortzen zaio. Neskaren ustez, pilota beherantz erori da zuzen-zuzenean. Baina, nasatik, ikusten duzu pilotak arku bat egiten duela tranbiaren lurra ukitu […]

Tornado kuantikoak detektatu dira “supersolido” batean biraka

fisika

Alpe austriarretako tontor malkartsuen artean dagoen laborategi batean, lur arraroetako metalak lurrundu eta labe batetik irteten dira, borroka hegazkin baten abiaduran. Gero, laserren eta pultsu magnetikoen konbinazio batek gasa ia gelditu arte geldiarazten du, espazioaren sakontasuna baino hotzago bihurtuz. Gasaren […]

Mende bat erraza dirudien problema matematiko batean aurrerapen handia egiteko

matematika

Azken azaroko goiz batean, Héctor Pastén matematikariak azkenean lortu zuen hamarkada bat baino gehiagoz lantzen aritu den problema ebaztea. Horretarako, oso ezaguna den produktibitate trikimailu bat erabili zuen: prokrastinazioa. Santiagoko (Txile) Pontificia Universidad Católica unibertsitateko zenbakien teoriaren klaserako azken azterketa […]

Grabitate kuantikoari buruzko pistarik handiena zulo beltzen azaleretan dago

fisika

Zulo beltza Albert Einsteinen erlatibitate orokorraren teoriaren ondorioz sortutako bitxikeria matematikoa da. Espazio-denboraren ehunaren muturreneko bihurtzea da, non haren kurbatura eta erakarpen grabitatorioa infinitu bihurtzen diren. Puntu horretara gehiegi hurbiltzen den orok ezingo du ihes egin, ezta argiak ere. Zulo […]

Berotegi efektuaren jatorri kuantikoa

fisika kimika

1896an, Svante Arrhenius fisikari suediarra konturatu zen karbono dioxidoak (CO2) Lurraren atmosferako beroa harrapatzen duela. Gaur egun, gertakari horri berotegi efektua deitzen zaio. Harrezkero, egungo klima ereduek, gero eta sofistikatuagoak diren horiek, baietsi egin dute Arrheniusen ondorio nagusia: atmosferan CO2 […]

Higgs-en eremuak nola ematen dien masa (benetan) oinarrizko partikulei

fisika

2012an Higgsen bosoia Hadroien Talkagailu Handian aurkitu izanak berretsi egin zuen partikulen fisikariok aspalditik susmatzen genuena: kosmosa sartzen den eta oinarrizko partikulen masak sortzen dituen eremu bat dagoela. Zoritxarrez, fisikarientzat zaila izan da gainerakoei azaltzea Higgsen eremu deitzen den horrek […]

Matematikak frogatu du Hawking oker zebilela muturreko zulo beltzei buruz

fisika

Unibertsoa ulertzeko, zientzialariek anomaliak aztertzen dituzte. “Muturreko kasuei buruz gehiago jakin nahi dugu, mugan dauden kasu berezi horiei buruz”, adierazi du Carsten Gundlachek, Southamptoneko Unibertsitateko fisikari matematikariak. Zulo beltzak kosmosaren mutur enigmatikoak dira. Horien barruan, materia hain dago trinkotuta non […]

Zer dira sortak?

matematika

1940. urtean, alemanek preso hartu zuten Jean Leray matematikari eta artilleriako ofiziala. Baina Lerayk topologoa zela esan zien; izan ere, beldurra ematen zion bere benetako espezialitatea hidrodinamika zela esateak, gerran alemanei laguntzera behartuko zutelakoan. Preso egon zen ia bost urteetan […]