Ingurumena
AMBI indizea, Euskal Herriko padurak eta kosta aztertzeko AZTIn egindako lanabesak mundu mailako onespena duela azaldu du Arantxa Iraolak Berrian. Itsas inguruneak zein egoeratan dauden neurtzeko baliabidea da AMBI indizea eta toki askotan hartu dute erreferentzia gisara: Zeelanda Berrian, Txinan, Mexikon, Kanadan, Txilen, Marokon, Indian, Europa osoan… Toki askotan darabilte. AZTI zentroko ikertzaileen lorpen garrantzitsua.
Osasuna
Ba al dago osasungarria den alkohol kontsumorik? Josu Lopez-Gazpiok argi du: Ez. Ez dago gomendagarria edo osasungarria den alkohol kontsumorik. Gehiegizko alkohol kontsumoa hainbat minbizi mota eta arazo kardiobaskularrak izateko arriskuarekin lotua dagoela gauza jakina da, baina, neurrizko alkohol kontsumoak ere hainbat gaixotasun pairatzeko probabilitatea handitzen du. Azken kalkuluen arabera, astean 6 baso ardo edanez gero, alkoholarekin lotutako gaixotasunen batez hiltzeko probabilitatea %1ekoa da.
Ingeniaritza
Eguzki zelula berriak diseinatu dituzte bai eguzkitik bai euritik energia jaso ahal izateko, Euskalnaturan azaltzen dutenez. Leku eguzkitsuetako biztanleei ez ezik, baita eremu euritsuetan bizi direnei ere energia iturri hau era jasangarrian erabili ahal izateko aukera eskaintzen die berrikuntza honek. Eguzki panel hibrido deritzen elektrizitatea eguzkitik zein euritik sortzeko ahalmena duten gailu hauek teilatuetan kokatzen dira eta egunez eguzkiaren energia xurgatzen dute. Euria egiten duenean, berriz, panelean lehertzen diren euri tanten indarra baliatuz eguzki panel hibridoek elektrizitatea sortzen jarraitzen dute.
Giza itxurako munduko robotik aurreratuena aurkeztu dute Nafarroako Unibertsitate Publikoan: Sophia. AEBetako Hanson Robotics konpainiak sortua, historian herritartasuna lortu duen lehen robota da Sophia robota, Saudi Arabiak emanda. Berrian kontatzen dute Nazio Batuen Erakundearen Garapen Egitasmoak Sophia Berrikuntzaren Gidari izendatu zuela 2016ko azaroan.
Geologia
Guatemalako Volcán de Fuego sumendia (Kachikel hizkuntzan, Chi’gag) izaten ari den erupzioan hodei piroklastikoak gertatzen ari dira eta horren ondorioz baita ere lokatza beroko jausi erraldoiak, lahar direlakoak. Sustatun argitzen digute hodei edo isuri piroklastikoa erupzio bolkaniko batzuen ondorio suntsigarria dela, non gas eta arroka isuri laster eta beroa sumenditik irteten den. 700 km/h abiadura har dezake eta 1000 °C-ko tenperatura. Hodeiak lurra jo eta maldan behera isurtzen da grabitatearen eraginez, elur-jausi baten antza du hortaz, eta abiadura isuriaren dentsitatearen eta maldaren araberakoa da.
Emakumeak zientzian
Lau emakumek eta hiru gizonek jasoko dituzte Kavli sariak, Elhuyar aldizkarian azaltzen duten moduan. Astrofisikako Kavli saria jasoko duena da bat: Ewine van Dishoeck jasoko du Astrofisikakoa, astrokimikan egindako ekarpenagatik saritu dute, bereziki, izarrarteko hodeien zikloa eta izar eta planeten sorrera argitzeko egindako lanarengatik. Neurozientzia saria, berriz, bi gizonek eta emakume batek jasoko dute: James Hudspethek, Robert Fettiplacek eta Christine Petitek, belarriko zelulek soinua nola jasotzen duten eta seinale elektriko nola bihurtzen duten azaltzeagatik. Azkenik, genoma editatzeko CRISPR-Cas 9 metodoa asmatu dutenek jasoko dute Nanozientzia saria: Emmanuelle Charpentierrek, Jennifer A. Doudnak eta Virginijus Šikšnysek.
Biologia
Sarraskia jaten du kakalardo ehorzleak: saguak edo habiatik erortzen diren txitak bezalako animalia txikien gorpuak baliatzen ditu. Maneia dezaketen tamainako gorpu bat aurkitzen dutenean, arrastaka eramaten dute komeni zaien toki batera, lurpeko ganbara batera gehienetan. Bikotea egin eta elkarrekin jarduten dute kumeak zaintzen, gordetako gorpua kumeak elikatzeko baliatzen dutela. Oso tamaina desberdinekoak izan daitezke kakalardoek aurkitzen dituzten gorpuak, hortaz, batzuek janari gehiago ematen dute besteek baino. Espezie gehienek errunaldiaren tamaina aldatzen dute janari baliabideen arabera, baina kakalardo ehorzle hauek beste era batera egiten dute: kume-hilketara jotzen dute.
Sei zentimetroko harrixka batean dagoela hamar mila espezieren jatorria kontatzen du Juanma Gallegok. Orain arte topatutako muskerrik zaharrenaren berri eman dute eta horrek narrastien zuhaitz ebolutiboaren berrantolaketa ekarri du. Hala, gekoak iguanak baino lehenago agertu ziren. Baina gekoen eta iguanen agerpenari buruzko eztabaida baino harago doa kontua: ia 75 milioi urteko hutsune bat bete da orain eta iraungipen masibo bat sartuta dago istorioan.
———————————————————————–
Asteon zientzia begi-bistan igandeetako atala da. Astean zehar sarean zientzia euskaraz jorratu duten artikuluak biltzen ditugu. Begi-bistan duguna erreparatuz, Interneteko “zientzia” antzeman, jaso eta laburbiltzea da gure helburua.
Egileaz: Ziortza Guezuraga (@zguer) kazetaria da eta Euskampus Fundazioko Kultura Zientifikoko eta Berrikuntza Unitateko zabalkunde digitaleko teknikaria.