Asteon zientzia begi-bistan #308

Dibulgazioa · Zientzia begi-bistan

Osasuna

Hondakin urak ikertzeko bi proiektu abiatu dituzte, alde batetik UPV/EHUk eta beste aldetik, Nafarroako Gobernuaren Nilsa eta Nasertic agentziek. Euren helburua COVID-19aren trazak antzematea da. Orain arte jasotako laginen artean, “SARS-CoV-2aren arrasto gutxi batzuk” agertu direla nabarmendu du Nilsako kudeatzaileak. Honen inguruko informazio osagarria Berriako artikulu honetan topatuko duzue.

Miren Basaras mikrobiologiako irakasleak artikulu honetan dio umeak arnasbidetik transmititzen diren hainbat birusen kutsatzaile profesionalak direla. Ildo horri jarraiki, COVID-19 gaitzaren kasuan, kontatzen du, umeak sintomarik gabeak edo oso arinak izan dituztela, eta horren zergatia frogatu duten hainbat ikerketa bildu ditu Berriako testu honetan.

Denok badakigu azukrea txarra dela gure osasunerako. Are gehiago, azukrea kronikoki kontsumitzeak hainbat gaixotasun ekar ditzake: hipertentsioa, gibeleko eta bihotzeko gaitzak, obesitatea, pankreatitisa, eta abar. Eta orduan, zergatik gustatzen zaigu hainbeste? Artikulu honetan azaldu digute horren atzean arrazoi ebolutibo bat egon daitekeela. Ez galdu!

Musika tresna garrantzitsua izan da konfinamendu garaian estresa arintzeko. Emily Abrams Ansari Western Unibertsitateko ikertzailearen arabera, konfinamenduan %28 jaitsi ziren Spotify plataformako zerrendetako lehen lekuetan zeuden abestien entzunaldiak, Berriak azaldu digunez. Aldiz, musika instrumentala asko igo zen. Beste batzuek nahiago izan dute isiltasuna musikaren aurrean. Hori dela eta, Isiltasunaren proiektua (The Quiet Project) sortu dute Erresuma Batuko Akustika Institutuak eta Zarata Aholkularien Elkarteak.

Medikuntza

Garuneko beste zelula batzuk neurona funtzional bilakatzea lortu dute saguetan. Elhuyar aldizkarian azaltzen duten moduan, parkinsonaren kasuan, garuneko eremu batzuetan neurona dopaminergikoak galtzen dira. Hala, ikerketa honi esker ikusi dute garunean ugariak diren zelula batzuk, astrozitoak, neurona dopaminergiko bihur daitezkeela.

Psikologia

Zer pentsatzen dute umeek Peter Pan, Bizarzuri eta dinosauroei buruz? Non kokatzen dute errealitatearen muga? Egindako ikerketa batean egiaztatu dute gehienek jakin badakitela dinosauroak noizbait existitu zirela eta Peter Pan bezalako pertsonaiak fikziozkoak direla. Baina badira beste hainbat pertsonaia erdibidean mantentzen direnak. Eta zein da honen arrazoia? Ikertzaileen arabera, erritual kulturaletan parte hartzeak sustatzen du umeek errealtzat jotzea hainbat pertsonaia.

Emakumeak zientzian

Deborah Doniach immunologo kliniko eta gaixotasun autoimmuneen arloan aitzindaria ezagutu dugu artikulu honen bidez. Bere karrera zientifikoan zehar eritasun autoimmuneak izan zituen ikergai, haren lanak ekarri zuen horien gakoa Hashimotoren Tiroiditisean aurkitzea, alegia.

Emakumeak teknologiaren historian asmatzaileak eta aitzindariak (Erein, 2020) liburua berriki aurkeztu du Gontzal Avila autoreak. Berriako artikulu honetan, historian zehar teknologia alorrean aritu diren emakumeei buruz mintzatu da.

Genetika

Ikerketa berri baten inguruan aritu zaigu Koldo Garcia, hain zuzen, argaltasunarekin lotura izan dezaketen geneak izan dira ikerlanaren erdigune. Badirudi ALK genea dela gakoa, hau da, garunaren eta gantz-ehunen arteko komunikazioan eragina duela, gantzen metabolismoa alda dezakeela eta, hortaz, pisuan eragin. Baina oraindik gizakietan gauza bera gertatzen ote den ikertu behar dute.

Materialak

Pandemiaren eraginez, maskara eta eskularru kontsumoa hazi da. Horretaz gain, paper-zapi hezeen erabilera %49 hazi da, baita erabilera bakarreko plastikozko ontziak ere. Zaborrontzi horiaren kudeatzailearen arabera, erabilera bakarreko ontzien kontsumoa %15 handitu da. Honen gainean, adituek ziurtatu dute erabilera bakarreko plastikoa ez dela berrerabilgarria baino seguruagoa. Berrian duzue testua irakurgai.

Ingurumena

Jakina da zuhaitzak landatzea izan dela klima aldaketari aurre egiteko moduetako bat. Bada, zuhaitz-landaketen eragin hori kalkulatzeko orain arte erabili izan diren irizpideak okerrak izan litezke. Ikerketa batek aditzera eman duenez, zuhaitzak landatuta ez da beti lortzen karbono gehiago finkatzea. Elhuyar aldizkariak eman dizkigu xehetasunak.

Ikertzaile talde batek ondorioztatu du gehiegizko kontsumoa eta kapitalismoan oinarritutako aberastasuna direla ingurumen-arazoak abiatzen dituzten faktore nagusiak. Kontuak hartu dituzten faktoreak klima, bioaniztasuna eta elikadura izan dira. Ikertzaileek hazkunde ekonomikoaren paradigma zalantzan jartzeko beharra aldarrikatu dute. Elhuyar aldizkariak azaldu digu afera.

Izotzak sekretu asko gordetzen ditu naturaren historiaren eta sortu zen uneko ingurumen baldintzen inguruan. Esaterako, Suitzako Colle Gnifetti glaziarrean egindako azterketa aipatzen da testuan. Bertan, ikertzaileek urtez urte metatuz joandako izotz geruzen kronologia zehaztu dute. VII. mendean, Europako erdialdean eta ipar-mendebaldean erabat eraldatu zen sistema monetarioa: txanponak urrezkoak izatetik zilarrezkoak izatera igaro ziren. Datuei esker jakin daiteke trantsizio hori nola izan zen. Ez galdu!


Asteon zientzia begi-bistan igandeetako atala da. Astean zehar sarean zientzia euskaraz jorratu duten artikuluak biltzen ditugu. Begi-bistan duguna erreparatuz, Interneteko “zientzia” antzeman, jaso eta laburbiltzea da gure helburua.


Egileaz: Uxue Razkin (@UxueRazkin) kazetaria da.

Utzi erantzuna

Zure e-posta helbidea ez da argitaratuko.Beharrezko eremuak * markatuta daude.