Mendia itsasoa zenean

Javier San Martín

Legendak egiazkoak izaten dira batzuetan, eta barne aldeko herrietako jende adinduak kontatzen dituen legenden artean, nahiko maiz entzuten da tunel bat dagoela elizako aldare nagusiaren azpitik hiriaren kanpo alderaino. Tunel hauek gerra zibileko soldaduek erabiliko zuten. Batzuk, ausartzen dira Erdi Arokoak ere badirela esaten. Areago, ziur sentitzen badira beraiei entzuten ari direnen aurrean, zaharragoak ere badirela esaten ausartzen dira. Landa arkeologoek esan ohi dute, lanean ari zirenean sarritan aurkitzen zituztela tunel hauen “zaindariak” eta sutsuki adierazten zietela non aurki zitezkeen aztarna erromatarrak.

Centro Nacional de Investigación sobre Evolución Humana (CENIEH) delakoaren zuzendari den Alfredo Pérez-Gonzálezek aipaturiko gertaerak agerian uzten du zeinen korapilatsua den gure denboraren pertzepzioa: “Esaten bazenien duela 200-400 milioi urteko fosilen bila zenbiltzala, berehala erantzuten zizuten hortxe bertan zegoela aztarnategi erromatar bat. Hau da, “berehalako” zerbaiten berri eman nahi zizuten”.

Antzerako ideia iradoki zuen Activa Tu Neurona Radio nº 10 saioan José María Rodríguez Pongak, Fundación Atapuercako Patronatuaren idazkari denak: “Ezagutzen dugun denbora mende bat besterik ez da. Denok ezagutzen dugu mende bat bizitzetik hurbil ibili den jendea, eta nonbait, gauza gara denbora hori geureganatzen eta barneratzen. Badakigu intelektualki zenbat diren 500 urte, ehun bider bost, baina ez dugu horrelakorik barneratzen. Zer esanik ez, 5.000 urte edo areago 1.000.000 urteko tarteak oso urrun gelditzen dira gure oharmenetik. Horrela, 2.000 urteko tartea urruna egiten zaigu…baina hor bertan dago”.

“Izan ere”, jarraitzen zuen, “Geologia zaila da ulertzen. Jendeak, ideiarik izan gabe ere, aise mintzatzen da politikaz edo erlijioaz… baina ez ordea Geologiaz”.

Horrela bada, harrigarria da Gaztelako lautada betean, 700 metrora itsas mailatik gora, itsas barraskilo fosilak aurkitzea: zure ingurura begiratzen duzu sinesgogor, eta galdezka hasten zara “non ote da itsasoa, nola urrundu ote da 300 km?”

Antzera sumatzen dute bidaiari batzuek Aragoiko hainbat tokitara iristen direnean. Horra hor, adibidez, Aliagako tolestura. Garai horretan, Aliaga-Miravete zonaldea (Terueleko Maestrazgo delakoaren barruan), itsas zerrenda bat zen, eta itsasotik area-barra batek banatua zegoen. Geologian, barrera-irla esaten zaio horri.

Egungo lur horrek baditu uhindura ugari, bere buruaren inguruan bihurritzen direnak, eta forma biluziak eta irregularrak ematen dituztenak. Egun dauden harkaitz horietan pizti erraldoi haiek, generikoki dinosauro deituak, erraz irudikatzen ditugu ibaira edo aintzirara bidean, egarria baretzeko.

Ikniten artean, hau da, kasu honetan dinosauroen aztarnen artean, ikerlariek ornitopodo- edo sauropodo-aztarnak aurkitu dituzte: hitzez hitz txori-oindunen edo narrasti-larrudunen aztarnak.

Animalia hauen oinatzak aurkitu izana ez da ordea harrigarriena Sedimentary Geology aldizkarian berriki argitaratu den artikuluan. Askoz ere txundigarriagoa da aztarnak gaur arte hain ondo kontserbatu izana.

Rocío Navarrete buru duen ikerlari taldea, Zaragozako Unibertsitateko estratigrafia esparruan ari da lanean, eta ondorioztatu dute ziur aski tsunami handi batek eragingo ziola egun Teruel eskualdea denari, duela 128 miloi urte. Ondorioz, ehunka dinosauro-aztarna fosilizatu eta Europan ezagutzen den iknita-aztarnategi handiena eman zuketen. Aztarnak, 7 kilometroan kokatuta daude gaur lehorra baina garai hartan kostaldea izango zen horretan. Izatez, erliebe modura azaltzen dira harearrian.

Harkaitz-oinarriaren eratzetik eta desitxuratzetik sortu bide diren ezaugarri litologikoak direla eta, ikerlariek ondorioztatu dute agian episodio anitzeko tsunami bat izango zela jalkina eratu zuena.

Horrela, Geologiak egiaztatu du gutxienez itsasoa bost aldiz sartu zela, eta uhinek etengabe higatu zuketela barrera-irla. Area garau asko eramango ziren barruko alderantz, eta bertan jalkiko ziren, batez ere ondorengo itsasbeheraranzko periodoetan.

Tsunamiren hainbat eragile proposatu dira, baina geologoek nagusiki pentsatzen dute itsaso zabalean lurrikara bat gertatuko zela, eta horrek eragingo zituela hurrenez hurrengo tsunamiak, kostaldearen ekialdea joko zutenak eta ziur aski dinosauroren bat harrapatuko zutenak. Ikerlariek baina, aurreratu dute oraindik ez dela dinosaurorik aurkitu.

Erreferentzia

Navarrete, R., Liesa, C.L., Castanera, D., Soria, A.R., Rodríguez-López, J.P., Canudo, J.I. (2014). “A thick Tethyan multi-bed tsunami deposit preserving a dinosaur megatracksite within a coastal lagoon (Barremian, eastern Spain)” Sedimentary Geology 313, 105-127. doi:10.1016/j.sedgeo.2014.09.007.

Egileaz: Javier San Martín (@SanMartinFJ) kazetaria da, eta artikulu hau “Activa Tu Neurona” blogaren (@ACTIVATUNEURONA) kolaborazioa da Zientzia Kaierarekin.

Juan Carlos Odriozolak euskaratu du artikulua.