Ana Ribera Egun, oso ezaguna da zeliakia, eta bere aurka egiteko, glutenik gabeko dieta behar da, proteina hori zereal gehienetan badago ere. Istorio luzea da hau. 1887an, Samuel Gee medikuak deskribatu zuen lehen aldiz gaixotasuna Londoneko Haur Ospitaleko ume gaixoak behatu ondoren. Hauek beherako zurixka bat zuten, giharretako mina, aldaketa asko jateko gogoan, ahulezia eta nekez hazten ziren. “Gaixotasuna […]
César Tomé López Newtonek espazio absolutua unibertsoko pausaguneko masen zentroaren arabera definitu zuen. Hala ere, mekanikaren legeak gordetzeko, esan behar da edozein “sistema inertzial” (alegia, espazio absolutuarekiko uniformeki higitzen den edozein gorputz) balia litekeela erreferentzia-sistema gisa.
XIX. mende bukaeran, erreferentzia-sistema inertzialen arazoari estuki lotzen zitzaion eterrarena, hots, uhin elektromagnetikoen zabaltzearen oinarri zen fluido zehatzezin horrena. Fisikariek, praktikan, eterra espazio absolutuarekin […]
César Tomé López Gure espazioaren eta denboraren egungo ikuskeraren bilakaera, fisikaren garapenari estuki lotua, hiru garaitan banatu daiteke. Lehenengoan, absolutismoa deituko dugun garaian, Newtonen espazio eta denboraren kontzeptu absolutuak izan ziren nagusi. Bigarrenari espazio-denbora izena jarriko diogu, hain zuzen Minkowskiren kontzeptu hori nagusitu zelako. Azkenik, hirugarrena, egungo gure ideiei dagokiena, espazio- eta denbora-egitura dinamikoak izendatuko dugu: garai horretako ardatza […]
Uxue Razkin Ingurumen zientzietan bide-erakuslea izan zen Ellen Swallow Richards. Emakumeak ere mundu zientifikoaren parte badirela aldarrikatu zuen eta hori modu bikainean frogatu zuen ekologia alorrean egindako ikerketa lanei esker. MITen (Massachusetts Institute of Technology) onartu zuten lehenengo emakumea izan zen. Sozietate zientifikoetan emakumeak onartzeko urratsak eman zituen ere.
Ellen Swallow Richards Dunstablen (Massachusetts) jaio zen. Bere gurasoak […]
César Tomé López XVII. mendearen bigarren zatian eztabaidatu zen lehen aldiz fosil gisa topatutako espezie batzuk aspaldi denboraren poderioz suntsituriko espezieak ote diren. Garai horretan, gaur egun fosil deitzen ditugunak objektu bizigabeez eta bizidun izandakoez osatutako objektu-sailkapen zabalenetik bereizten hasi ziren. Hala ere, espezie-suntsipenaren kontzeptua ez zetorren bat sakon errotutako naturaren osotasunaren ideia filosofikoarekin, ez eta sorreraren perfekzioaren ideia erlijiosoarekin […]
Josu Doncel David Harperrek ahateekin laborategiko saio bat egin zuen Cambridgeko Unibertsitatean. Ahateen janaria bilatzeko portaeran aztertu nahi zuen eta ohartu zen lortutako emaitza bat zetorrela joko-teoriaren emaitzekin.
David Harper Cambridge Unibertsitateko biologoa zen. Ahateak elikatzea dibertigarria izan litekeela pentsatu zuen. Garai hartan, 33 ahate zeuden unibertsitateko lorategi botanikoaren ibaian. Bertan, ahateak janari bila zebiltzan. Eguneroko elikadura […]
César Tomé López Helize bikoitza izenaz ezagutzen da azido desoxirribonukleikoaren (DNA) egitura molekularra. DNA XIX. mendean isolatu zen eta 1909an identifikatu zen kimikoki, baina bere egitura ez zen 1953ra arte definitu; orduan argitaratu zuten Francis Crick-ek eta James Watson-ek bere egituraren eredua.
Azido nukleikoen ikerketan aitzindari zen Phoebus Levene-k jada 1910ean argi zuen DNA molekula lau basek […]
Uxue Razkin XIX. mendean Julio Verne idazleak Lurraren bihotzerainoko bidaia aurkeztu zigun eleberri baten bitartez. Autorearen arabera, Lurra barnetik hutsik zegoen. Hori dela eta, posiblea izan zen eleberriko protagonistentzat Lurraren bihotzeraino iristea eta espedizio hori irakurleei ezagutaraztea. Agerikoa izan zen Inge Lehmann sismologoarentzat, ordea, fantasiazko osagarri ugariz osatu zuela Vernek narrazio hori. Sismologo daniarrak autorearen ametsa erabat zapuztu zuen […]
César Tomé López Eremua kontzeptu garrantzitsuenetako bat da fisika modernoan eta, oro har, honako hau adierazten du: espazioan nola jokatzen duten hala indar klasikoek, magnetikoek, elektrikoek eta grabitazionalek nola indar kuantikoek, elektrodinamikoak, kromodinamikoak, interakzio elektroahulak eta Higgsen indarrak.
Eremuaren kontzeptuak arazo handi bat (arazo lazgarria, Einsteinen hitzak hona ekarrita) konpondu zien zientzialari ugariri: entitate materialen baten parte hartzerik gabe urrutitik […]
Arantxa Arzamendi George Dyson (Ithaca, New York, 1953), zientziaren historian aditua, txikitatik bizi izan zen zientzialariz inguratua. Freeman Dyson, fisikaria eta Verena Huber-Dyson, matematikariaren semea, Esther Dyson teknologi analistaren neba da. Aita katedratikoa zen Princetoneko Institute for Advanced Study (IAS) delakoan eta Georgesek han bizi izan zuen haurtzaroa.
Hamasei urte bete zituenean zientzia girotik ihes egin nahi izan […]