Zientziaren dibulgazioa euskaraz. Lekuz kanpo gaude? (I)

Josu Lopez-Gazpio

Azaroaren 26an #txiotesia2 lehiaketaren sari-banaketa ekitaldia egin zen Donostian. Epaimahaikideek zuzen erabakita, ez nuen saririk irabazi, baina, aukera izan nuen ordea beste 45 ikertzaile euskaldunen tesiei buruzko txioak irakurtzeko. Iaz txioka aritu ziren 86 ikertzaileen aldean, aurten lortutako parte hartzea txikiagoa izan da. Hala ere, Iñaki Alegriak, UEUko zuzendariak ekitaldian esan zuen bezala, kalitateak ez du behera egin.

Lehiaketak lortu duen irismenak gogoeta egitera eraman nau; izan ere, 2014. urtea benetan oparoa izan da euskara bidezko zientzia-dibulgazioari dagokionez. Horrek etorkizunari ilusioz begiratzeko itxaropena eman behar digu. Euskaldunok kultura zientifikoa gizarteratzeko masa kritiko garrantzitsua eta egokia dugu, zalantzarik gabe.

Zer eman du 2014. urteak?

Aurten, aukera izan dugu mugimendu handia sortu duen lurrikara berri baten jaiotza gertutik ikusi ahal izateko: sarean egindako kultura zientifikoaren jaialdiarena, hain zuzen ere. Jon Mattin Matxain EHUko irakaslea izan da ekimenaren sustatzaile nagusienetakoa eta, Zientzia Kaieraren aterkiaren babesean, urtarrilaren 7tik martxoaren 31ra kultura zientifikoaren 1. jaialdia egin zen; hura izan zen sarean kultura zientifikoa hedatzeko euskaraz egindako lehen ekimena. #KZJaia traola erabiliz 73 parte-hartzailek 120 ekarpen jendarteratu zituzten eta, 70 egunean #KZJaia euskal joera (trending topic) txiokatuenen artean egon zen, UMAPen arabera. Horrelako ekimen bat proposatzen zen lehen aldia izanik, ukaezina da irismen itzela izan zuela.

Apirilaren 28tik ekainaren 20ra 2. jaialdia ospatu zen, eta kasu horretan zientzia.net webgunea izan zen anfitrioia. 35 parte-hartzaileri esker, 54 ekarpen egin ziren 54 egunean eta, #KZJaia2 traola 24 egunean euskaldunon artean gehien txiokatutako gaien artean egon zen. Nik ere nire ekarpentxoa egin nuen jaialdian, baina, Koldo Garcia Etxebarria genetista eta dibulgatzailea izan zen aktiboena, 10 ekarpen egin baitzituen. Ildo horretatik, laster izango dugu 3. jaialdiari buruzko informazioaren berri, izan ere, Koldo Garcia berak kudeatzen duen Edonola.net blogak hartuko baitu jaialdiaren lekukoa, urtarrilaren 7tik martxoaren 31ra.

Bestalde, aipatzekoa da maiatzaren 8an Donostiako Carlos Santamaria Zentroan egindako “Kultura Zientifikoa sustatzeko I ikasle topaketa”. Topaketa EHUko Kultura Zientifikoko Katedrak eta Ikaskidetza Sareak antolatu zuten eta, bertan, zientziaren diziplinetan zeharreko ikuspegia agerian jarri zen, beti ere euskaraz eta, kasu horretan, ikasleen ikuspuntutik. Topaketan entzundako eta ikusitako ekarpenak benetan interesgarriak izan ziren, eta alor guztietako kultura zientifikoa dibulgatu zen. Giza eta gizarte zientziak, zientzia juridikoak, esperimentalak, teknikoak eta abar izan ziren hizpide. Kasu horretan ere ekimenaren ikusgarritasuna nabarmena izan zen, eta, UMAPen datuen arabera, eguneko lehen joera izan zen topaketaren berri emateko proposatutako #KZientifikoa traola.

Euskarazko zientziaren hedapenaz hitz egitean saihestezina da Elhuyar aldizkariari aipamenik egitea. Bide batez, esan behar da 2014. urteak aldizkariari kolpe mingarria ekarri diola Eusko Jaurlaritzak euskarazko hedabideentzat eman dituen diru-laguntzen gutxitzearen ondorioz. Hain zuzen ere, 2013. urtean baino 17.620 euro gutxiago jasoko ditu aldizkariak eta 0 euroko laguntza izango du Elhuyar webguneak. Hala jakinarazi du Berriak (haiek ere kolpe latza jaso dutelarik). Edonola ere, euskarazko zientzia-dibulgazio aldizkari garrantzitsuenak urte osoan zehar kultura zientifikoa zabaltzearen aldeko apustua egiten du. Aipagarriak dira, esaterako, urtero banatzen dituen CAF-Elhuyar sariak. Bergarako Errekalde jauregian banatutako azken edizioko sarietan, blog honen kolaboratzaile finak diren Gorka Azkune eta Amaia Portugal izan ziren sarituetako batzuk. Bide batez, aditzera eman behar da idazle orok (ikertzaile, kazetari zein artista izan) oraindik aukera duela 2014ko CAF-Elhuyar sarietan parte hartzeko. Horretaz gainera, Elhuyar aldizkarian hainbat dibulgazio-artikulu argitaratu dira urtean zehar “Gai librean” atalean eta, bertan ere zeu izan zaitezke idazle.

Azaldutako jarduera eta ekimen guztiek irismen handia dute zientzia gizarteratzeko lanean. Hortaz, euskaraz dibulgatzeko gogoa eta nahia dutenek erraz aurkituko dituzte horretarako txokoak. Zientzia Kaiera ere toki bikaina da noski, idazteko zein eguneroko zientzia dosia hartzeko. Beste asko ere aipa litezke, esaterako, Edonola.net, Nola ikasi kimika kuantikoa izutu gabe edo unibertsitatea.net webgunea. Jakina, horiek ez dira dauden guztiak, eta beraz, barka diezadatela aipatu ez ditudan jardueren sustatzaileek eta zientzia dibulgatzen duten beste eragileek ere.

Azken gogoeta modura, esan behar dut espero dudala 2015. urtea amaitzear dagoena bezain oparoa izatea. Edo gehiago. Eta sarean mugimendu handiagoa sortzea. Hori lortzeko masa kritikoa badugu, eta helmugara iristeko bidea egiten ari gara. Ez dugu ahaztu behar zientzia euskaraz dibulgatzeak balio erantsia duela: zientzia hedatuz gizartea jantziagoa egiten da eta, gainera, prozesu horretan euskarak zeresan handia duela frogatzen da. Beraz, lekuz kanpo ote gaude kultura zientifikoa euskaraz dibulgatzen (saiatzen) garenak? Argi dago ezetz, eta bide horretan jarraitu behar dugu, eta jarraituko dugu, 2015. urtean.

Hurrengo kapituluan, erantzun zailagoa duen galdera bati eutsiko diot, hain zuzen ere, zein da euskararen funtzioa zientzia akademikoan?

Egileaz:

Josu Lopez-Gazpio (@Josu_lg) Kimikan doktorea da eta EHUko Kimika Aplikatua saileko ikertzailea da.