Itziar Laka: “Hizkuntza gure buruetan egiten den sorkuntza da”

Dibulgazioa

Komunikatzeko darabilgun tresna da hizkuntza, hitz egitean seinale gisa transmititu eta hartzen dena. Hizkuntza entzun eta ulertu egiten da. Informazio akustikoa litzateke hizkuntzaren garraiatzaile ahoz ahoko komunikazioan. Seinaleak ez du zertan oso konplexua izan, informazio asko kenduta ere uler baitaiteke. Esterako, informazio tonalarekin bakarrik (tonuarekin bakarrik) asma daiteke zer den transmititu nahi dena.

Hizkuntza ulertzeko, seinale akustikoaz gain, pista asko erabiltzen direlako da horrela. Itziar Lakak azaltzen duen moduan: “Hizkuntzaren seinaleak oso informazio gutxi garraiatzen du. Hizkuntza gure buruetan egiten den sorkuntza bat da”. Izan ere, seinale akustikoa oso probrea da eta errealitatetik bestelako zantzuak hartu behar dira esanahia osatzeko. Hala, bista ere erabiltzen da hizkuntza hartzeko. McGurk efektuak erakusten duenez, hizkuntza begietatik ere sartzen da.

McGurk efektua azaltzen duen bideoa (ingelesez).

Hitzez dago osatua hizkuntza, pertsona bakoitzak 70.000 hitz inguru ezagutzen dituelarik. Jaio baino lehen hasten eskuratzen da hitza, Amaren sabelean: Amaren ahotsaren hitzak. Ama hizkuntza, beraz, amaren hizkuntza da.

Haurtzarotik helduarorako tartean amaren lehengo hitz horietaz gain, beste 70.000 hitz inguru ikasten ditugu. Matematikoki, egun bakoitzeko 8-10 hitz. Ez da horrela gertatzen, baina. Bi urterekin hitzak ikasteko gaitasunak gorakada izugarria du eta “hiztegiaren eztanda” izenarekin ezagutzen den fenomenoa gertatzen da, non hitzen gehiengoa ikasten den. Helduek ez dira gai horrelako ikasketa prozesua aurrera eramateko.

Hitza zer da, baina

Ibon Sarasolaren hiztegiak ematen duen definizioaren arabera “Hizkuntza batean berezko esanahia duen hots edo hots-multzo bakoitza” da hitza. Itziar Lakak, gainera, elefante hitzak eta inurri hitzak ezberdintzen ditu, non elefante hitzak hitz handiak diren (emakume, ikusi) eta inurri hitzak hitz txikiak diren (eta, du).

Hitzekin sintagmak sortzen dira, elefante hitzak eta inurri hitzak uztartzen. Hizkuntzaren arabera elefante hitzen eta inurri hitzen hurrenkera aldatzen da, hala, euskarak elefante-inurri-elefante-inurri moduko egitura du. Gaztelerak, adibidez, kontrako ordena du: inurri-elefante-inurri elefante.

Munduko hizkuntza guztiek dute honako egitura. Gutxi gorabehera hizkuntzen erdiek dute inurri-elefante-inurri-elefante egitura, kontrako egitura dutenak gutxi batzuk gehiago badira ere. Hitzen baturari esker zentzua duten perpausak osatzen dira eta, esan bezala, pertsona bakoitzak 70.000 hitz inguru baino ezagutzen ez baditu ere, sor daitezkeen perpaus kopurua infinitua da.

Itziar Lakak 2016ko ekainaren 23an Azkuna Zentroan eskainitako “Hitzaz” hitzaldian dago oinarrituta artikulua. Hitzaldi osoa:

Itziar Laka 'Hitzaz'

Egileaz: Ziortza Guezuraga kazetaria eta UPV/EHUko Kultura Zientifikoko Katedraren kolaboratzailea da.

4 iruzkinak

Utzi erantzuna

Zure e-posta helbidea ez da argitaratuko.Beharrezko eremuak * markatuta daude.