Asteon zientzia begi-bistan #316

Dibulgazioa · Zientzia begi-bistan

Klima aldaketa

2020koa inoizko udarik beroena izan da ipar hemisferioan, Berrian irakurri dugunez. Hain zuzen, ekainaren eta abuztuaren arteko tenperatura batezbestekoa baino 1,17 gradu beroagoa izan da. Planeta osoa kontuan hartuz gero, bigarren beroena izan da NOAAk nabarmendu duenez. Datu gehiago irakurtzeko, jo ezazu artikulu honetara.

Astronomia

Fosfanoa detektatu dute Artizarraren atmosferan. Bada, zer esan nahi du horrek? Badakigu Lurrean batez ere fosfanoa iturri biologiko anaerobikoek sortzen dutela. Dena den, Artizarraren azaleko kondizioak bizia sortzeko ez direla egokiak gogorarazi dute ikertzaileek. Ez galdu Elhuyar aldizkarian emandako azalpena!

Genetika

Koldo Garcia genetistak asteon SARS-CoV-2a birusa hobeto ulertze aldera, beste bost zientzia-pilula prestatu dizkigu. Eta, horrez gain, tuatarez, Zeelanda Berrian bizi diren narrastiez, hitz egin digu. Azaltzen digun moduan, orain dela 250 milioi urte inguru sortutako animalia-leinu batetik bizirik dirauen ordezkari bakarrak dira. Berriki sekuentziatu dute haren genoma eta gene-altxorrak badituela ohartu dira. Bitxia, ezta?

Bukatzeko, Nature Reviews Genetics aldizkariak 12 ikertzaileri genetikaren eta genomikaren etorkizunaz aritzeko eskatu die. Koldo Garciak iritzi horiek Edonola blogera ekarri eta horiei buruz hausnartu du. Oso interesgarria da, ez galdu!

Azterlan batek euskaldunon geneetan “efektu fundatzailea” aurkitu dute, duela 2.000 urtekoa. Hasteko, argitu dezagun zen den gertaera fundatzaile bat. Sustatun azaltzen digute afera: talde jakin batek multzo txiki batean eta garai zehatz batean sortutako efektu fundatzaile baten aztarna genetikoa duela, alegia.

Paleontologia

Lystrosaurus generoko animaliaren –Pangea kontinente osoan zehar hedatuta egon ziren – letaginak aztertuz, ikertzaile talde batek hibernazioaren antzeko egoera baten lehenengo aztarna izan daitekeena aurkeztu du. Juanma Gallegok azaltzen digunez, toki desberdinetan bizi izan ziren bi animalia multzo alderatu dituzte: Antartikan aurkitutako sei fosil eta Hegoafrikako lau.

Biologia

Ezpel-sitsaren –Cydalima perspectalis– egoera kontrolez kanpo dago Iruñerrian. Hauek zomorro hegalariak dira, espezie exotiko inbaditzailea, alegia. Ezpelen izurria da, eta kalte handia egiten die zuhaitzei, Berrian azaldu digutenez.

Asteon galdera bat ere bota digute: zergatik dute gizonek bizarra eta emakumeek ez? Hautespen sexuala deritzon prozesua hizpide hartuta, erantzuna ematen saiatu da honetan Juan Ignacio Perez Iglesiasek. Eta horrez gain, alternatibak proposatu ditu. Esaterako, bizarrak babes fisikoa ematen duelako ideia kontuan hartu da zientzialarien artean, hau da, bizarrak masailezurra babesten duela.

Joanne Chory biologoa saiatzen ari da klima aldaketa atzeratzen. Jakina denez, atmosferan CO2 gehiegi dago gizakiaren jardueraren ondorioz. Nola egingo diogu aurre horri? Choryk badauka erantzuna: “superlandareak”. Egungo landareek baino hogei aldiz karbono dioxido gehiago xurgatu, eta lehorteei eta uholdeei aurre egin diezaiekeen landare bat garatzen ari da. Ez galdu artikulua!

Geologia

Bilboko itsasadarrean murgiltzeko aukera dugu Alex Cearreta eta Marije Irabien geologoekin. Zehazki, bertako sedimentuak aztertu eta artikuluan azaltzen digutenez, sedimentu gehienak duela 12.000 urteko azken klima aldaketaren aurretik ibaiak ekarritako legarrak dira. Egun, itsasadarra guztiz artifiziala da.


Asteon zientzia begi-bistan igandeetako atala da. Astean zehar sarean zientzia euskaraz jorratu duten artikuluak biltzen ditugu. Begi-bistan duguna erreparatuz, Interneteko “zientzia” antzeman, jaso eta laburbiltzea da gure helburua.


Egileaz:

Uxue Razkin (@UxueRazkin) kazetaria da.

Utzi erantzuna

Zure e-posta helbidea ez da argitaratuko.Beharrezko eremuak * markatuta daude.