Hubbleren ondorengoa: James Webb izeneko espazio-teleskopioa

Ángel Gómez Roldán

Makina konplexu bat eten gabe lanean aritzen bada 30 urte, atzeratuta geratzen da halabeharrez, konponketetan eta hobekuntzetan aritu arren. Izan ere, nekez eskuratuko ditu makina horrek makina moderno batek dituen prestazioak eta teknologia aurreratua. Hori hala da garbigailuetan zein autoetan, edo, kasurako, teleskopioetan.

Joan den apirilean, hogeita zortzi urte bete zituen munduan den teleskopiorik ospetsuenak: Hubble espazio-teleskopioa, oraindik ere orbitan jarraitzen duena. Ikus ditzagun beraren inguruko zehaztapen batzuk. 1990.eko apirilaren 24an jaurtiki zen, eta egun 28.000 km egiten ditu orduko, Lurretik 600 km-ra. Zeruko milaka objekturen milioi bat behaketa egin ditu, eta 10.000 astronomok erabili dute, gero 15.000 ikerkuntza-artikulu argitaratzeko. Horrela, esan dezakegu inoiz egin den zientzia-tresnarik emankorrenetakoa dela teleskopio hau.

Argi dago Hubble teleskopioak iraultza bat eragin zuela astronomian. Izan ere, astronautek aukera izan dute konponketak egiteko eta horri esker, luzaro bizi izan da teleskopioa. Hala ere, 2009.ean azken konponketa egin zitzaionetik, hasiak dira bere ordez erabiliko duten James Webb teleskopioan lanean.

Nolakoa izango da teleskopio hau? Ispilu primarioaren diametroa izaten da honelako aparailuaren ezaugarri nagusia, horren arabera mugatzen delako argia biltzeko ahalmena. Hori dela eta, esan beharrekoa da 2.4 metroko ispilu monolitiko bakarra duela Hubble zaharrak, baina 18 segmentu hexagonal izango dituela James Webb teleskopioak. Hori, 6.5 metroko irekieraren parekoa izango da gutxi gorabehera, hau da, bost aldiz handiagoa izango du biltzeko azalera.

Egitasmoak hasiera batean Belaunaldi Berriko Espazio Teleskopioa izena hartu zuen, duela 20 urte. 10 m-koa egin nahi zuten, baina 6.5 m-ra jaitsi zuten azkenean, diru eta teknologia kontuak direla eta. Egun, bere kostua 9.000 milioi dolarretik gertu dabil. Horrelako kostua du hegazkin-ontzi nuklear batek esaterako. Egitasmo honetan elkarlanean ari dira NASA eta Europako eta Kanadako Espazio Agentziak, eta Webb izena jarri diote, Apollo egitasmoaren garai onetako NASAko administratzaileetako baten izena hartuta.

Teknologia-aurrerapen handiak daude teleskopio berrian. Zerbait azpimarratze aldera, ispilu primario segmentatua du. Hiru zatitan jaurtiko da espaziora eta geroago espazioan muntatuko dira; optika-aparailuak berilioz eginak dira, eta materiala oso arina eta sendoa da; gainera, hozkailu kriogenikoak izango ditu, teleskopioko detektoreak 7ºK-era jaisteko. Horrela, infragorriko behaketa hobetu egingo da, hain zuzen ere infragorriaren esparruan arituko delako teleskopioa.

Eraikitze lanetan zortzi urte eman dituztela, prest daude dagoeneko osagai guztiak. Azpimarratu beharrekoak dira ispilu primarioko hexagono segmentuak, urrezko geruza mikrometriko batez estaliak. Geruza hau bereziki islatzailea da infragorrian. Bereziak dira beste lau tresna hauek ere: infragorri hurbileko kamara eta espektrometro objektuanitza, infragorri ertaineko espektrografo objektuanitza, eta iragazki sintonizagarriko kamara. Espektroa 0.6 eta 2.7 nanometroen artean egongo da, eta argi ikusgarria ere nolabait detektatzeko ahalmena izango du.

Bideoa: Harrigarriro erakusten da hemen nola muntatuko diren teleskopioa eta bere babes-pantaila. Azken hau, tenis-zelai baten tamainakoa da, eta babestu egiten du teleskopioa Lurraren eta Eguzkiaren argitik, aparailu optikoek eraginik jasan ez dezaten.

Lau esparru finkatu dira teleskopiorako. Horrelako izen pizgarriak jarri zaizkie esparruei:

1. Garai Ilunen Amaiera: Lehenengo Argia eta Berionizazioa.
2. Galaxien elkarretaratzea.
3. Izarren jaiotza eta Izarren eta Sistema Protoplanetarioen jaiotza.
4. Planeta Sistemak eta Bizitzaren jatorria. Horrela, unibertsoaren etapa guztiak aztertuko dira, Big Bang ondoko lehenengo distiretatik, Lurraren antzera bizitza gordetzeko ahalmena daukaten planeta-sistemen sorkuntzaraino. Gure Eguzkia Sistema bera ere aztertuko da.

Bestetik, Hubblerenak ehunka kilometroko orbita egiten du Lurraren inguruan, baina Webbena Lurretik 1.5 milioi kilometrora kokatuko da Eguzkia-Lurra-teleskopioa lerroa eginez. Lagrange 2 edo L2 izeneko gunean, orekatu egiten dira Eguzkiaren, Lurraren eta bertan kokatuko da teleskopio berria. Webbena baina askoz ere egokiagoa izango da behaketak egiteko. Hala ere, askoz ere jasankorragoa eta fidagarriagoa izan beharko da, ez baita astronautak konponketak egitera joateko modurik izango. Gainera, oso handia izango da (6.500 kg-ko pisua) eta beraz, jaurtitzeko gailua Ariane 5 ECA europarraren aldaerarik indartsuena izan beharko da. Horrela bada, atzerapen handiak egon dira, teknologia- eta diru-zailtasun handiak gainditu behar izan direlako. Izan ere, Amerikako Estatu Batuetako Espazio Agentziak izugarri murriztu ditu aurrekontuak. Edonola, 2020.eko maiatzean jaurtiko da, Kourou espazio-portutik (Guayana Frantziarra).

Azkenik, aurreikusten da gutxienez bost urte iraungo duela, baina 10 urterako erregaia eramango du. Ondo bidean, 2030.era arte iraungo du. Bitartean, Lurrean bertan eraikitzen ari dira beste bi teleskopio erraldoi (30 eta 40 m-koak). Hurrengo hamarkadaren bukaera aldean jarriko dira abian. Zein gauza miresgarri aurkituko ditugu gailu hauen bidez? Zientzian beti egiten dira sumatu ere ezin egin daitezkeen aurkikuntzak.

Informazio osagarria: James Webb Space Telescope

Egileaz: Ángel Gómez Roldán (@AgomezRoldan) Astronomia aldizkariko editore nagusia da.

Hizkuntza-begiralea: Juan Carlos Odriozola (@JCOdriozola).