historia
Etiketen artxiboa 108 artikulu
Manu Arregi Guztiok dakigu Greenwicheko meridianoa ordutegien erreferentzia dela baina, noiztik da horrela eta zergatik? Geografian, Claudio Ptolomeo (90-168 K.o) oso garrantzitsua izan da. Bere Geographian, Hierroko irlan eta zehazkiago Pun ta Orchillan kokatu zuen bere mapetako longitudeen jatorria edo […]
Ezjakintasunaren kartografia #166
Astakeriak egin dira zientziaren izenean. II. Mundu Gerrako kontzentrazio-eremu nazietan egindako esperimentu arrazistak izan daitezke honen adibiderik argienetakoa. Duela gutxi ere egin dira oinarri arrazista sendoa izan duten esperimentuak. Eta ez dituzte naziek egin. Berrogei urte iraun zituen horietako batek […]
Emily Dickinson (1830-1886): Etxeko lorategia, imajinazioaren gordeleku
Uxue Razkin Eleen artean, arnas hotsak oihartzun handia sortzen du; herioa da. Sufrimendua darie letrei, isil mandatuak nagusi direnetan. Baina heriotza ez dago bakarrik, natura ere irudikatuta dago paperean. Lanerako gordelekurik onena bere aitaren etxea da; bere logelan –idazmahaia eta […]
Alice Catherine Evans (1881-1975): Esnearen pasteurizazioa zen funtsa
Alice Catherine Evansen aurkikuntza ez zen edonolakoa izan. Brucella bakterioak eragiten zuen gaixotasuna ugaztun ugarik ez ezik (behiek, ardiek, txerriek…), gizakiek ere pairatu zezaketelako, hau da, bakterioaren transmisioa gauzatzen ahal zela. Baina horra iritsi aurretik, zenbait pauso eman ziren tankerakoak […]
Salernoko Trotula (1110-1160): Europako obskurantismoa abolitu zuen lehen medikua
Uxue Razkin Deus lo vult! (Jainkoak nahi du!) oihuarekin deitu zuen Lehenengo Gurutzadara Urbano II.a aita santuak Lurralde Santuan kristauen kontrola berrezartzeko asmotan. Gerra egiteko deia berehala zabaldu zen, gaixotasun epidemiko bat bailitzan. Gurutzadak gorenean zeudenean –guztira zortzi izan ziren […]
Zeramika, Goi Erdi Aroko bizimodua berregiteko bide
Euskal Herriko Unibertsitateko Francesca Grass ikertzaileak, Burgosko eta Arabako 15 aztarnategietako VI. mendetik X.era arteko zeramika ekoizpenen azterketa morfologikoa egiten ari da, orduko gizarteen konplexutasun sozial eta politikoa ikertzeko asmoz. Aztarnategietan aurkitutako zeramikaren analisi kimiko eta petrografikoak eginez, Goi Erdi […]
Ikur matematikoen jatorria
Raúl Ibáñez Hizkuntza matematikoa egunero elkarrekin komunikatzeko erabiltzen dugun hizkuntzaren parte diren letrek eta zenbakiek osatzen dute, baina, era berean, zientzia horrek berezko dituen ikur matematiko ugari ere badira. Ahalik eta sinpleen izan behar duten ikur horien helburua zera da: […]
María Teresa Toral (1911-1994): Zientziak burdinen artetik ihes egin zuenekoa
Uxue Razkin Ia hilabete zeraman kartzelan frankistek 13 arrosak hil zituztenean. Torturak, fusilatzeak, negarrak, sufrimendua. Plater nazkagarrietan, dilistak; zomorroen bazka. Egunero beldurrak gainezka egiten zuen emakumeen biltegi –modu horretan definitu zuen Tomasa Cuevasek– ilun eta hotzean. Burdinen artean, bizitza jasangaitza […]
Mantuko luma gorakorrak, benetakoak ote? (II): Lumen eredua
Arturo Apraiz “Prozesu magmatiko anomaloak” azaltzeko estreinako saiakera J. Tuzo Wilsonek egin zuen 1963. urtean, puntu beroak (hot spot) aipatuz. Wilsonek esan zuen Hawaii uharteak bezalako kate bolkanikoak plaka tektoniko bat mantuan kokatutako puntu bero baten gainetik igarotzean sortuak direla […]
Norbere gela bat zientzian
Uxue Razkin “Neba bezain abenturazale eta irudimentsua zen, eta hark bezainbesteko gogoa zuen mundua ezagutzeko. Ez zioten eman eskolarik, ordea”. Gela bat norberarena. Virginia Woolf Judith Shakespeare existitu izan balitz, bere neba William bezain ona izango zatekeen. Baina ez zioten […]