Astronomia
Astronomia alorrean bi albiste garrantzitsu izan ditugu. Lehenik, Lurraren tamainako planeta bat aurkitu du NASAk. “TOI 700 d” izena du eta ehun argi urtera dago. Datu esanguratsu bat horren harira: bizitza izateko ezaugarriak dituen planeta bakarra litzateke bere sisteman. Bigarrenik, Europako Espazio Agentziak (ESA), Hubble teleskopioaren bidez, Rubin galaxia ageri den irudi bat argitaratu du, “Hurbileko unibertsoan” ezagutzen den galaxiarik handiena, hain zuzen. Berrian informazio guztia.
Artizarrean gaur egun sumendi aktiboak egon daitezkeela baieztatu dute, Elhuyar aldizkariaren arabera. Ondorio horretara iristeko, Artizarreko atmosfera sortu zuten laborategian, eta planetaren azaleko mineralak denborarekin nola eraldatzen diren ikertu dute.
Psikologia
Zer eragin du gure erabakietan jasotzen dugun informazio faltsuak? Anne Hamby ikertzaileak eta bere lankideek egin dute honen inguruko ikerketa eta ondorioztatu dute kosta egiten zaigula gure eredu logikoen aurka doazen ideiak onartzea. Horrek badu lotura guk informazio hori prozesatzeko dugun moduarekin, hau da, eta testuan hala azaltzen digutenez, “gizakiok eredu mentalak egiten ditugu ekintzak azaltzeko eta eredu horietako elementuak kausa-efektu kate baten bidez lotzen dira. Behin eredua osatu dugula, kate horren elementu bat ezabatzea kosta egiten da”. Gainontzeko ondorioak irakurtzeko, jo ezazue artikulura.
Munduan mintzatzen diren hizkuntzen herena aztertu dute ikerketa batean, sentimenduen adierazpena unibertsala ote den ikusteko. Horretarako, sentimenduak adierazteko hizkuntza desberdinetan erabiltzen diren hitzen mapa semantikoa osatu dute. Patroi antzeko bat aurkitu dute: hizkuntza guztiek balentzia (emozioak atseginak edo desatseginak diren) eta aktibazio (sentimendu bakoitzari lotuta agertzen den fisiologia-jardueraren maila) izeneko ezaugarrien arabera emozioak “bereizten” dituztela argudiatu dute. Informazio guztia artikuluan.
Osasuna
Zer dakigu terapia fotodinamikoari buruz? Testuan azaltzen digutenez, argia dela medio tumore-zelulak era hautakorrean hiltzeko bidea izan daiteke. Aurkezten diguten lan honetan, fotosentikortzaile berri eta efizienteak sintetizatu eta karakterizatu dira. Hauek, BODIPY kromoforoei loturiko Iridio (III) ziklo metalikoak dira. Emaitzen arabera, ondorioztatu dute oxigeno singletea sortzearen arduraduna BODIPY unitatea dela.
Kimika
Pigmentu berdeak lortzea erronka handia izan da artistentzat. Gizakiak lortu zuen lehenengo pigmentu berdeari landare izena zuen: malakita, “malben hostoen kolorekoa”. Historian zehar, eta kimika sintetikoa iritsi baino lehen, kolore berdea nola lortu izan den azaldu digute artikulu interesgarri honetan. Nola margotu izan dute kolore berdea mihiseetan artista ezagunenek? Ez galdu!
Medikuntza
Berriki estreinatu dugun 2020a Erizainen eta Emaginen Nazioarteko Urtea izendatu du Osasunaren Mundu Erakundeak (OME). Ildo honi jarraiki, 2030erako garapen jasangarriaren helburuak gauzatu eta osasun-estaldura unibertsala lortzeko, munduan 9 milioi erizain gehiago behar direla jakinarazi du OMEk, eta gaineratu du erizainak XXI. mendeko osasun-erronken erdigunean jarri beharko liratekeela. Informazio gehiago Elhuyar aldizkarian aurkituko duzue.
Arkeologia
Aurreko astean Elhuyar aldizkarian irakurri ahal izan genuen ikerketa talde batek berriro aztertu dituela Jose Migel Barandiaranek Axlor aztarnategian aurkitutako giza fosilak. Oraingoan, Berriak eman digu honen berri, gaian sakonduz. Ikerketari dagokionez, Neanderthalen hiru hortz eta garezur zati bat aurkitu dituzte eta Barandiaranek hortz batzuei buruz egindako sailkapena ere zuzendu dute.
Asteon zientzia begi-bistan igandeetako atala da. Astean zehar sarean zientzia euskaraz jorratu duten artikuluak biltzen ditugu. Begi-bistan duguna erreparatuz, Interneteko “zientzia” antzeman, jaso eta laburbiltzea da gure helburua.
Egileaz: Uxue Razkin (@UxueRazkin) kazetaria da.