historia
Etiketen artxiboa 108 artikulu
Natura konplexua da. Natura ulertzen saiatzen diren zientzialariek, sarri asko, sinplifikatu eta biribildu egin behar izaten dute, fenomenoen arteko erregulartasunak aurkitu eta natura bera matematikoki deskribatu ahal izateko. XX. mendearen bukaeran, alor berri bat agertu zen fisikaren barruan, konplexutasun hori […]
Caroline Herschel (1750-1848): Zeru izartsuari begira
Saint Rémy de Provençako erietxeko gelatik margotu zuen “Gau izartsua” Vincent Van Goghek 1889an. Ez zuen iluntasunean egin, ordea. Gauero ikusten zuena memorian gorde eta goiz batean, hainbestetan ikusitakoa, mihisera eraman zuen, buruz. Gaua erakargarri egiten zitzaion margolari postinpresionistari, Caroline […]
Balearen olioa
Juan Ignacio Pérez eta Miren Bego Urrutia Hotza Euskal eta japoniar arrantzaleak, duela 1.000 urte aritzen ziren baleen ehizan. Euskal literaturan bada jarduera horren erreferentziarik, nahiz aipamenak ez diren hain urrun heltzen. Ioannes de Etcheverri-k (1627) (Etxeberri Ziburukoa) baleen ehiza […]
Oinarrizko konstanteez
César Tomé López Historian zehar, ia edozein zibilizazio kontuan hartuta ere, gizakiak, bere esperientziatik abiatuta, beti sinetsi du zenbakiek, nola edo hala, unibertsoaren esentzia osatzen dutela. Zeruan edota urtaroen segidan ikus zitezkeen ereduek eskaini zioten lehen aukera naturak gordetzen dituen […]
Sophie Germain (1776-1831): Monsieur Le Blancen benetako arima
Uxue Razkin Eiffel dorrean, habeetan grabatuta ageri diren zientzialari eta ingeniari frantsesen izenen artean ez da emakumerik; bertan ez dago Sophie Germainen arrastorik. Jakina da Gustave Eiffelek burdinazko egitura erraldoia eraikitzeko hainbat zientzialariren laguntza behar izan zuela. Horien ekarpenak saritzeko […]
Maria Sibylla Merian (1647-1717): Deabruaren piztiak irudikatu zituen entomologoa
Uxue Razkin XVII. mendean, berezko sorkuntza teoria biologikoa indarrean zegoen. Ideia horrek bizidunak materia bizigabetik sor zitezkeela zioen. Aristotelesek eman zuen lehen aldiz hipotesi horren berri. Hark azaltzen zuen, adibidez, usteltzen ari zen haragitik euliak agertzen zirela, eta lasto zikinetik […]
Euskara, ilargia sortu baino lehenago jaioa
Aritz Farwell ikertzaileak UPV/EHUko Gizarte eta Komunikazio Zientzien Fakultatean aurkeztu du ‘Borne Before the Moone: A Social and Political History of Basque at the Dawn of the Twentieth Century’ tesia. Bertan ondorioztatu du modernitaterako euskararen gaitasun eza iritzi zabala zela […]
Mary Wortley Montagu (1689-1762): Baztangaren kontrako metodoaren aldarria
Uxue Razkin Egiptoko XX. dinastiako laugarren faraoia izan zen Ramses V.a, eta jakin badakigu baztanga deituriko gaitz infekziosoak eragin zuela bere heriotza. Gaixotasun horren erakusle dira KV35 hilobiko bere momiak agerian uzten dituen orbanak, aurpegian eragin zizkion marka itsusi eta […]
Eñaut Tolosa: “Euskal baleazaleek arrantzatutako baleen gantzak Europa osoko etxeak argiztatzen zituen”
Adrian Alvarez Euskal Baleazaleen istorioa Fikziozko nahiz dokumentalezko hamaika film labur eta film luzetan parte hartu du Eñaut Tolosak (Beasain 1977) eta hamaika betebehar izan ditu zinemagintzan. Attrezzoan hasi eta gero, ekoizpenean ibili zen, errealizadore, gidoigile, ekintzaile… proiektu batzuetan guztiak […]
Izerdiaz
Juan Ignacio Pérez eta Miren Bego Urrutia Beroa ———————————————————————————————————– Lurruntzen direnean, likidoek beroa hartzen dute ingurutik. Horregatik, gainazal batean dagoen ura lurruntzen bada, hoztu egiten da gainazal hori. Beraz, ez da batere harritzekoa lurrunketa izatea ugaztunek duten beroa galtzeko biderik […]